Hai khu vực nằm trong gò Dương Xuân đó là chùa Thuyền Lâm và chùa Vạn Phước, nơi nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân xác định có sự tọa lạc cung điện Đan Dương của vua Quang Trung, và cũng là nơi chôn cất thi hài vua sau khi băng hà.
PGS.TS Bùi Văn Liêm, Viện phó Viện Khảo cổ học - người chủ trì việc khảo cổ này cho biết: Quyết định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho phép đào 5 hố thăm dò khảo cổ với diện tích 22m2. Thời gian thăm dò kéo dài từ nay đến hết 15/10/2016.
Quyết định này cũng cho hay, trong thời gian thăm dò cần chú ý bảo vệ địa tầng của di tích. Ngoài ra, không công bố kết luận chính thức khi chưa có sự thỏa thuận của cơ quan chủ quản và Cục Di sản văn hóa. Những hiện vật thu thập được trong quá trình thăm dò, Bảo tàng lịch sử tỉnh có trách nhiệm giữ gìn, bảo quản tránh để hiện vật hư hỏng, thất lạc và báo cáo về bộ phương án bảo vệ, phát huy những giá trị hiện vật đó.
Đặc biệt trong thời gian thăm dò, các cơ quan cấp phép phải chú trọng đến việc bảo vệ địa tầng của di tích, có trách nhiệm tuyên truyền cho nhân dân về việc bảo vệ di sản văn hóa ở địa phương.
Những hiện vật thu thập được, Bảo tàng Lịch sử Thừa Thiên - Huế bảo quản, báo cáo Bộ trưởng Văn hóa phương án bảo vệ và phát huy giá trị những hiện vật đó.
 |
| Những khối đá lớn này có rất nhiều ở khu vực gò Dương Xuân |
Trước đó ngày 30/10/2015, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Thừa Thiên - Huế tổ chức hội thảo khoa học cung điện Đan Dương triều Tây Sơn tại Huế. Tại đây, nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, người 30 năm đi tìm kiếm tư liệu, thực địa, cho rằng cung điện Đan Dương được xây dựng gần chùa Vạn Phước, Thuyền Lâm, ngay gò Dương Xuân. Dưới cung điện là nơi chôn cất vua Quang Trung.
Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, sử sách cũng đã ghi cung điện Đan Dương do vua Quang Trung xây dựng. Khi Ngô Thì Nhậm làm bài thơ “Cảm hoài” để tưởng nhớ vua Quang Trung, đã chỉ đích danh điện Đan Dương.
Chính vì muốn khám phá thêm một cung điện Đan Dương thời vua Quang Trung (cung điện thứ 2 ở Huế) từ năm 1985, nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân (Huế) đã cho rằng lăng mộ vua Quang Trung được an táng tại khu vực này, dựa trên các tư liệu lịch sử, văn học thời Tây Sơn cùng với các hiện vật gạch đá phát lộ trong vườn các chùa Thuyền Lâm, Vạn Phước và nhà dân.
Ông Xuân đã thực hiện nhiều cuộc nghiên cứu trên thực địa và các tài liệu lịch sử, rồi khẳng định: Đây là nơi vua Quang Trung đã cho xây dựng cung điện Đan Dương. Khi băng hà, vua đã được an táng tại đây và cung điện được đổi tên thành lăng Đan Dương.
 |
| Nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân cho rằng hai khối đá vừa được khai quật chỉ có thể được dùng cho xây dựng các phủ đệ, cung điện |
Tất nhiên mọi nghiên cứu nghiên cứu của ông Xuân xuất phát từ dịch nghĩa của câu: “Cung điện Đan Dương là sơn lăng phụng chứa bảo y tiên hoàng ta” - câu nguyên chú trong tác phẩm Cảm hoài, tập Hoàng hoa đồ phả của Ngô Thì Nhậm - một trọng thần của vua Quang Trung cùng với nhiều nguồn tài liệu trong và ngoài nước, kết hợp với những phát hiện thực địa tìm thấy nhiều di tích kiến trúc cũ, giếng nước cổ, rất nhiều di vật từ bia đá đến các vật liệu như gạch, ngói, đá kê chân cột, một số đồ gốm, đá cỡ lớn tại ấp Bình An ở gò Dương Xuân.
Ông Cao Huy Hùng – Giám đốc Bảo tàng Lịch sử tỉnh Thừa Thiên – Huế - cho biết: Việc thăm dò khảo cổ được tiến hành trên cơ sở sở đề tài nghiên cứu của tác giả Nguyễn Đắc Xuân và đã được tổ chức hội thảo, nhưng chưa kết luận được dứt khoát, vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều.
Bảo tàng Lịch sử tỉnh Thừa Thiên – Huế được giao nhiệm vụ phối hợp, công việc chính của Viện khảo cổ học là làm sáng tỏ Cung điện Đan Dương là như thế nào. Các chuyên gia sẽ tiến hành thăm dò khảo cổ, phân tích, nghiên cứu, đánh giá mới có kết quả. Bộ VHTTDL sẽ công bố kết luận chính thức.
Vào năm 1786, Nguyễn Huệ sau khi thúc quân ra giải phóng Phú Xuân đã lập hành dinh ở phủ này. Đến cuối năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, phủ Dương Xuân được xây dựng lại và đặt tên là cung điện Đan Dương. Vua Quang Trung ngã bệnh và mất vào ngày 29/7/1792.
Để giữ kín sự kiện này với những lực lượng thù địch, triều Quang Toản (vua Cảnh Thịnh, 1792 - 1795) đã quyết định bí mật táng vua Quang Trung ngay trong khuôn viên cung điện Đan Dương. Từ đó, cung điện Đan Dương trở thành lăng Đan Dương của vua Quang Trung. Vào năm 1801, lăng mộ của vua Quang Trung đã bị Gia Long phá hủy, do đó việc xác định lăng mộ của vị vua này rất phức tạp
Được biết, các công trình đi tìm lăng mộ vua Quang Trung và dấu tích cung điện Đan Dương của nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân sau khi công bố vẫn gây ra nhiều tranh cãi trong giới nghiên cứu văn hóa lịch sử trong nước. Để chấm dứt những tranh luận phản biện này, ông Nguyễn Đắc Xuân đã nhiều lần đề nghị ngành văn hóa cần có thăm dò khảo cổ học để làm cơ sở kết luận.
