TS Lê Công Nông cùng các cộng sự thuộc Viện Nghiên cứu Dầu và Cây có dầu (Bộ Công Thương) vừa hoàn thành nghiên cứu, chọn tạo thành công 2 giống lạc mới là VD11 cho một số tỉnh/thành phố khu vực phía Nam và LDT3 cho một số tỉnh/thành phố phía Bắc với điều kiện sinh thái và canh tác phù hợp cho từng giống lạc.
Tạo ra giống lạc giàu dầu
TS Lê Công Nông cho biết, lạc (Arachis hypogaea L.) là cây trồng nhiệt đới có nguồn gốc từ châu Mỹ, thuộc nhóm cây công nghiệp ngắn ngày và cây thực phẩm cho dầu quan trọng. Lạc được trồng rộng rãi ở tất cả các vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới trên thế giới. Hạt lạc giàu protein, chất béo, khoáng chất, vitamin do đó được trồng chủ yếu để lấy dầu.
Số liệu thống kê cho thấy, Việt Nam là một trong nhiều quốc gia có diện tích sản xuất lạc lớn trên thế giới, năng suất đứng thứ 25 và sản lượng đứng thứ 17 trên thế giới. Diện tích trồng lạc ở Việt Nam chiếm khoảng 0,50 - 0,67% thế giới và sản lượng lạc chiếm 0,79 - 0,95% thế giới.
Năng suất lạc ở Việt Nam nhìn chung cao hơn trung bình của thế giới từ 0,71 - 0,83 tấn/ha. Cây lạc tại Việt Nam được trồng ở nhiều nơi, trọng tâm là ở Bắc Trung Bộ, trung du miền núi phía Bắc, vùng duyên hải Nam Trung Bộ, Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long.
Một trong những yếu tố tạo nên giá trị của cây lạc là chất lượng dầu. Lạc càng nhiều hạt thì lượng dầu thu được càng lớn, song điều này là không dễ dàng với những giống lạc cũ, khả năng bị thoái hóa cao do canh tác lâu. Việc phát triển các giống lạc mới là thử thách đặt ra cho các nhà nghiên cứu.
Tháng 1/2019, Viện Nghiên cứu Dầu và Cây có dầu đã được Bộ Công Thương giao thực hiện Đề tài “Nghiên cứu chọn tạo giống lạc có hàm lượng dầu cao”. Nghiên cứu nhằm đáp ứng yêu cầu cấp thiết về vấn đề bổ sung và cung ứng cho nông dân sản xuất giống lạc có năng suất và hàm lượng dầu cao ở các tỉnh phía Nam và phía Bắc, bổ sung mới vào bộ giống lạc hiện đang sản xuất, phù hợp với điều kiện canh tác vùng, tăng lợi thế về giá trị cây lạc; tăng lợi thế cạnh tranh với các cây trồng khác trong vùng.
Chọn giống phù hợp với vùng canh tác
Theo TS Lê Công Nông, sau một thời gian dài nghiên cứu, chọn tạo và thử nghiệm, đến cuối năm 2023, các nhà khoa học của viện đã tiến hành đánh giá tập đoàn 50 mẫu dòng/giống tại phía Nam và tuyển chọn được vật liệu 5 giống bố và 4 giống mẹ tiến hành lai hữu tính. Kết quả, nhóm đã đánh giá, chọn lọc, so sánh xác định được 5 dòng lạc lai triển vọng có hàm lượng dầu >50%.
Từ các giống này, nhóm tiến hành khảo nghiệm diện hẹp, diện rộng và chọn được dòng lạc mới VD11 (đặt tên từ dòng L1904-32) có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt, thích nghi với vùng sinh thái, có năng suất đạt từ 3,51 - 3,81 tấn/ha cao hơn giống lạc đối chứng ở các địa phương 19,0 - 23,3%. Đặc biệt là giống này cho hàm lượng dầu đạt từ 52,05 - 54,01% (cao hơn đối chứng 6,9 - 9,4%) phù hợp đưa vào sản xuất tại các tỉnh Tây Ninh, Long An, Bình Thuận.
Đánh giá tập đoàn 60 mẫu dòng/giống ở phía Bắc chọn được 5 giống lạc xử lý đột biến và quá trình chọn lọc đã xác định được 6 dòng lạc đột biến triển vọng có hàm lượng dầu >50%.
Từ đó tiến hành khảo nghiệm diện hẹp, diện rộng và chọn được dòng lạc LDT3 (đặt tên từ dòng L27-220/2) có các đặc điểm hình thái, sinh trưởng phát triển tốt, có số quả 3 hạt chiếm tỷ lệ cao, năng suất thực thu đạt 3,65 - 3,95 tấn/ha, vượt giống đối chứng L14 từ 12,0 - 16,5%, hàm lượng dầu >50% phù hợp để đưa vào sản xuất tại các tỉnh Vĩnh Phúc, Nghệ An, TP Hà Nội.
Cùng với đó, nhóm nghiên cứu đã xây dựng biện pháp kỹ thuật canh tác cho giống lạc VD11 ở các tỉnh/thành phố phía Nam trong vụ Đông Xuân 2022 - 2023 và Hè Thu 2023. Nhóm xác định thời điểm thích hợp khi gieo vụ Đông Xuân từ 1 - 17/12 và Hè Thu từ 2 - 18/5, mật độ 25 - 30 cây/m2 (1 hạt/hốc) và công thức phân bón thích hợp cho canh tác tại 3 tỉnh Long An, Tây Ninh và Bình Thuận đạt năng suất cao và hiệu quả kinh tế nhất.
Xây dựng biện pháp kỹ thuật canh tác cho giống lạc LDT3 thời điểm thích hợp khi gieo ở vụ Xuân là từ 10 - 20/2 và vụ Hè Thu từ 1 - 30/6, với công thức phân bón cho canh tác tại 3 tỉnh, thành Vĩnh Phúc, Nghệ An và Hà Nội đạt năng suất cao và hiệu quả kinh tế nhất.
Nhóm thực hiện đề tài đã xây dựng được 3 mô hình sản xuất giống lạc VD11 ở 3 tỉnh phía Nam (Long An, Tây Ninh và Bình Thuận) với quy mô diện tích 15 ha (5 ha/mô hình) năng suất đạt 3,54 - 3,71 tấn/ha, cao hơn so với mô hình giống lạc phổ biến tại địa phương (2,84 - 3,10 tấn/ha), đạt hiệu quả kinh tế hơn và phù hợp với điều kiện nông hộ.
Lợi nhuận từ việc canh tác giống lạc VD11 đạt 62.922.000 - 76.942.000 đồng/ha/vụ, cao hơn so với giống đối chứng canh tác theo quy trình tại địa phương từ 20.213.000 - 21.983.000 đồng/ha/vụ.
Mô hình sản xuất giống lạc LDT3 ở 3 tỉnh, thành phía Bắc (TP Hà Nội, Vĩnh Phúc và Nghệ An) đạt năng suất thực thu từ 3,60 - 3,70 tấn/ha, vượt giống đối chứng L14 (3,10 - 3,25 tấn/ha), lợi nhuận đạt từ 70.825.000 - 73.825.000 đồng/ha/vụ.
