Nâng tuổi nghỉ hưu theo lộ trình
Dự thảo Bộ luật Lao động sửa đổi đưa ra hai phương án: Phương án 1, kể từ ngày 1/1/2021, tuổi nghỉ hưu của người lao động (NLĐ) trong điều kiện LĐ bình thường là đủ 60 tuổi 3 tháng đối với nam và đủ 55 tuổi 4 tháng đối với nữ; sau đó, cứ mỗi năm tăng thêm 3 tháng đối với nam và 4 tháng đối với nữ cho đến khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 60 tuổi. Phương án 2, kể từ ngày 1/1/2021, tuổi nghỉ hưu của NLĐ trong điều kiện LĐ bình thường là đủ 60 tuổi 4 tháng đối với nam và đủ 55 tuổi 6 tháng đối với nữ; sau đó, cứ mỗi năm tăng thêm 4 tháng đối với nam và 6 tháng đối với nữ cho đến khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 60 tuổi.
Ban soạn thảo cho rằng, đề xuất nâng tuổi nghỉ hưu là cần thiết, tránh việc phải điều chỉnh đột ngột lên mức quá cao trong tương lai và hầu hết các quốc gia khi điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu đều có một lộ trình để thu hẹp dần khoảng cách về tuổi nghỉ hưu giữa nam và nữ.
Sửa đổi Bộ luật LĐ lần này nhằm thể chế hóa yêu cầu điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu tại Nghị quyết số 28-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội: “Từ năm 2021, thực hiện điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo mục tiêu tăng tuổi nghỉ hưu chung, thu hẹp dần khoảng cách về giới trong quy định tuổi nghỉ hưu; đối với những ngành nghề đặc biệt, NLĐ được quyền nghỉ hưu sớm, hoặc muộn hơn 5 tuổi so với tuổi nghỉ hưu chung”. Xung quanh vấn đề điều chỉnh tuổi nghỉ hưu, có hai vấn đề lớn cần làm rõ là xác định mốc tuổi và lộ trình điều chỉnh tuổi hợp lý.
 |
| Ảnh minh họa |
Già hóa dân số và thiếu hụt LĐ
Ông Lê Đình Quảng - Phó Trưởng ban Quan hệ Lao động, Tổng LĐLĐ Việt Nam cho biết: Chất lượng, thể trạng sức khỏe và tuổi thọ của NLĐ ngày càng tăng. Tuổi thọ bình quân của nam là 72,1 tuổi, của nữ là 81,3 tuổi. Cả hai giới tính là 76,6 tuổi, cao hơn tuổi thọ trung bình của dân số thế giới là 72 tuổi. Trong khi đó, tuổi nghỉ hưu trung bình của Việt Nam thấp, nam là 54,2 tuổi, nữ là 52,6 tuổi. Có nghĩa là, thời gian NLĐ sau khi nghỉ hưu vẫn có thể tiếp tục làm việc là khá dài, như vậy nghỉ hưu ở thời gian này sẽ gây ra tình trạng lãng phí nguồn nhân lực.
Việt Nam đang dần chuyển sang thời kỳ già hóa dân số, trong tương lai, lực lượng LĐ trẻ sẽ thiếu hụt. Các chuyên gia về LĐ đã chỉ ra rằng: Hầu hết các nước trên thế giới có từ 40 - 60 năm để chuẩn bị cho già hóa dân số, trong khi đó Việt Nam đang có tốc độ già hóa dân số rất nhanh, chỉ khoảng 15 năm. Nếu không sớm điều chỉnh các chính sách, thì sẽ không kịp giải quyết vấn đề này.
Theo Bộ LĐ-TB&XH, lực lượng LĐ tham gia thị trường LĐ của Việt Nam trong những năm gần đây tăng chậm cả về số lượng và tỷ lệ. Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, cuối năm 2013 cả nước có 53 triệu LĐ, cuối năm 2018 có 55 triệu LĐ. Sau 5 năm chỉ tăng thêm có 2 triệu LĐ, trung bình mỗi năm chỉ tăng thêm 400 nghìn LĐ. Việt Nam sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt LĐ trong khoảng 20 năm tới do quá trình già hóa dân số. Vì vậy, tăng độ tuổi nghỉ hưu sẽ không thể làm mất đi cơ hội việc làm của giới trẻ.
Tránh “sốc” cho thị trường LĐ
Khuyến nghị của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đối với việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu là phải điều chỉnh dần để tránh gây sốc cho thị trường LĐ. Lộ trình thường thấy ở các nước là 1 năm tăng 3 tháng hoặc một số nước quy định 1 năm tăng 6 tháng, một số nước tăng theo lộ trình thận trọng hơn như 1 năm tăng 1 tháng hoặc 1 năm tăng 2 tháng. Việc điều chỉnh dần dần không chỉ cần thời gian cho NLĐ và doanh nghiệp thích nghi mà còn cần cho thị trường LĐ điều chỉnh. Việc tăng nhanh, đột ngột sẽ dẫn đến sự gia tăng đột ngột số người thất nghiệp, có thể gây bất ổn xã hội.
Kinh nghiệm cho thấy, một quốc gia có quy mô dân số tương đương dân số của Việt Nam, mỗi năm có khoảng 1,2 triệu người bước vào độ tuổi LĐ và 400 nghìn người bước vào độ tuổi nghỉ hưu. Nếu tăng tuổi nghỉ hưu lên 1 tuổi/năm, có nghĩa là sẽ có 400 nghìn người tiếp tục làm việc, cho dù ở khu vực Nhà nước hay khu vực doanh nghiệp mà bình thường họ sẽ nhường chỗ cho cho 400 ngàn người mới tham gia thị trường LĐ, thị trường LĐ sẽ bị tắc nghẽn. Sau 2 năm, con số này sẽ là khoảng 800 ngàn người và mức độ tắc nghẽn sẽ tăng lên.
Hiện tại, Việt Nam vẫn trong giai đoạn dân số vàng, lực lượng LĐ còn đang dồi dào nên lộ trình điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu chậm sẽ chỉ làm dòng chảy của thị trường LĐ chậm lại đôi chút chứ không tắc nghẽn như phương án điều chỉnh nhanh. Theo Ban soạn thảo, qua khảo sát, đánh giá và tham vấn ý kiến của các bên liên quan, đa số ý kiến đề xuất chọn phương án 1. Cả hai phương án quy định trong dự thảo đều có lộ trình tăng chậm. Tuy nhiên, phương án 1 là phương án có ưu điểm hơn, phòng tránh cao hơn các rủi ro khi điều chỉnh tuổi đối với thị trường LĐ, tránh gây sốc thị trường LĐ, giữ được ổn định xã hội và phù hợp với thông lệ quốc tế.
