Phản ứng phòng vệ của cơ thể
Đối với nhiều người, tham gia tiêm chủng vắc-xin ngừa Covid-19 không phải vấn đề lớn. Tuy nhiên, một vài giờ sau đó, một số bị đau nhức ở bắp tay hoặc cánh tay.
Các chuyên gia y tế khẳng định cảm giác đau ở cánh tay, thậm chí phát ban, là phản ứng bình thường khi các chất lạ được tiêm vào cơ thể.
Việc đau nhức bắp tay sau khi tiêm vắc-xin là do các tế bào trình diện kháng nguyên (APC). Những tế bào này di chuyển liên tục trong cơ, da và mô người. Khi phát hiện “kẻ xâm lược”, chúng tạo ra chuỗi phản ứng sinh kháng thể, có khả năng bảo vệ cơ thể khỏi mầm bệnh. Quá trình này được gọi là phản ứng miễn dịch.
Ngoài ra, trong vài phút, thậm chí vài giây, sau khi phát hiện chủng ngừa hoặc virus xâm nhập, cơ thể con người sẽ nảy sinh phản ứng miễn dịch bẩm sinh.
Khi vắc-xin được tiêm vào bắp tay, các tế bào miễn dịch sẽ tập trung tại khu vực này, tạo ra các protein như cytokine, chemokine, prostaglandin.
Trong đó, cytokine làm giãn mạch máu để tăng lưu lượng máu nhưng gây sưng tấy và đỏ tại vị trí tiêm. Chúng cũng có thể kích thích dây thần kinh cảm giác tạo nên cảm giác đau đớn. Chemokine có thể gây viêm, gây đau đớn.
Phản ứng miễn dịch bẩm sinh không chỉ xuất hiện ở cánh tay. Một số người có thể sốt, đau nhức khớp, đau nhức cơ thể, đau đầu hoặc bị phát ban.
Một số vắc-xin gây ra nhiều tác dụng phụ hơn các loại khác do thành phần của chúng. Ví dụ, vắc-xin phòng bệnh sởi, quai bị và rubella được sản xuất từ virus sống, có thể gây ra nhiễm trùng dạng nhẹ và kích thích phản ứng miễn dịch bẩm sinh của cơ thể.
Tác động của vắc-xin Covid-19
Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) đã phê duyệt sử dụng ba loại vắc-xin Covid-19 gồm Moderna, Pfizer-BioNTech và Johnson&Johnson (J&J).
Điểm chung của chúng là tiêm trực tiếp vào bắp tay, tạo ra cảm giác đau nhói khi bị kim châm. Tuy nhiên, theo dữ liệu do Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) tổng hợp, các loại vắc-xin gây ra tác dụng phụ khác nhau.
Tỷ lệ người bị đau ở bắp tay sau khi tiêm vắc-xin Pfizer và Moderna cao hơn vắc-xin J&J. Nguyên do có thể liên quan đến công nghệ điều chế. Vắc-xin J&J theo cơ chế một liều, sử dụng virus cảm lạnh vô hại đưa protein nCoV vào tế bào người, kích thích phản ứng của hệ miễn dịch.
Trong khi vắc-xin Pfizer và Moderna theo cơ chế hai liều, điều chế trên công nghệ RNA, kích thích tế bào người tạo ra protein virus. Sau đó, các tế bào miễn dịch sẽ phát hiện và tiêu diệt mầm bệnh.
Trên thực tế, công nghệ RNA được nghiên cứu từ khoảng 30 năm trước. Tuy nhiên công nghệ này kích thích nhiều tác dụng phụ trên cơ thể người nên nhiều chuyên gia đã bác bỏ. Tình huống cấp bách của Covid-19 thúc đẩy các nhà khoa học tạo ra đột phá trong công nghệ RNA.
Bằng cách phủ các hạt nano lipid (nano béo) ngoài các sợi RNA có thể hạn chế tác dụng phụ khi tiêm lên người. Bản thân lớp phủ nano lipid hoạt động như chất bổ trợ có thể gây tê cục bộ.
Cảm giác đau là khác nhau
Sau khi vắc-xin Moderna được phê duyệt vào tháng 12, nhà nghiên cứu dị ứng học Kimberly Blumenthal nhận được các bức ảnh chụp cánh tay đồng nghiệp đã tiêm chủng tại Bệnh viện Đa khoa Massachusetts tại Boston, Mỹ.
Các bức ảnh cho thấy xung quanh vết tiêm của bệnh nhân xuất hiện những vệt đỏ lớn. Một số bị phát ban hai lần tương đương với hai mũi tiêm, số khác nổi vết đỏ có hình dạng vòng tròn trên khuỷu tay và bàn tay.
Blumenthal đã trấn an các bác sĩ về khả năng gây ra phản ứng chậm với vắc-xin. Bà khẳng định trước những phản ứng này, người được tiêm không phải uống thuốc kháng sinh.
Không giống như phản ứng phản vệ hiếm gặp và nguy hiểm có thể xảy ra ngay sau khi tiêm, bị phát ban hay nổi mẩn đỏ thường không cần điều trị. Đây là phản ứng bình thường của hệ miễn dịch.
Đối với các triệu chứng như đau cánh tay, các chuyên gia giải thích phụ thuộc vào nhiều yếu tố như di truyền, giới tính, tuổi tác. Chẳng hạn, tuổi tác có thể làm giảm phản ứng miễn dịch. Phụ nữ có thể chịu nhiều tác dụng phụ hơn nam giới mặc dù nam giới có khả năng nhiễm Covid-19 cao hơn.
Ngoài ra, mọi người có cảm giác về cơn đau khác nhau. Nỗi sợ hãi, lo lắng có thể làm tăng cảm giác đau đớn sau khi tiêm. Cảm giác đau sẽ đặc biệt nghiêm trọng hơn ở nhóm người mắc chứng sợ kim tiêm.
Để giảm thiểu cơn đau do việc tiêm chủng mang lại, các chuyên gia y tế khuyến khích người dân mặc áo ngắn tay để nhân viên y tế dễ dàng tiếp xúc vị trí tiêm. Khi đi tiêm chủng, mọi người có thể đi cùng bạn bè, người thân. Khuyến khích các biện pháp gây xao nhãng khi chuẩn bị tiêm.
Ngoài ra, cơ quan, nhân viên y tế nên sử dụng ngôn ngữ trung lập để giải thích về cơ chế tiêm chủng, tránh những mô tả như “chọc, đâm vào cánh tay” làm gia tăng áp lực tâm lý cho người được tiêm.
