Sự thật về những viên thuốc thông minh

Nhà văn Eddie Morra, tác giả của viên thuốc định mệnh trong bộ phim Limitless công chiếu năm 2011, phát biểu:

“Bạn có biết những viên thuốc thông minh thực sự chỉ tiếp cận đúng 20% não của chúng ta?”. Eddie Morra đã biến mình thành siêu nhân sau khi uống viên thuốc NZT-48.

Có khả năng đi sâu vào tất cả các lĩnh vực nhận thức khác nhau, Morra học để chơi thông thạo đàn dương cầm chỉ trong vòng 3 ngày, viết hoàn chỉnh sách trong 4 ngày và nhanh chóng trở thành một nhà triệu phú.

Limitless là thứ mà người ta hoàn toàn tâng bốc rằng họ sẽ kiểm soát tốt mọi thứ trong vũ trụ, đồng thời muốn chiếm lĩnh sức mạnh cao vời từ những viên thuốc trí tuệ.

Có một số thứ được gọi là “Những viên thuốc thông minh” hay những chất làm tăng nhận thức đã thu hút sự chú ý trong những năm gần đây, từ những chất kích thích, chẳng hạn như Modafinil cho đến Amphetamine (thường được mô tả bằng cái tên là thuốc Adderall) và Methylphenidate (còn có tên thương hiệu là Ritalin).

Gần đây, cánh sinh viên học sinh đang dùng những loại thuốc này để làm tăng cường hiệu suất học hành và trong cuộc sống thường nhật.

Liệu những loại thuốc này có thể làm cho chúng ta trở nên thông minh hơn hay tăng cường khả năng lĩnh hội tốt hơn? Các công ty dược phẩm hoàn toàn có thể làm được gì cũng như bó tay trước những gì có thể gây hại cho con người?

Quá trình suy nghĩ

Bộ não khá phức tạp: kích thích khả năng này thì sẽ gây nguy hại cho những khả năng khác 

Nhận thức là một hiện tượng tinh thần, bao gồm bộ nhớ, sự chú ý và các chức năng điều hành. Và bất kỳ loại thuốc nào mà có khả năng làm tăng cường các chức năng điều hành thì được gắn mác “thông minh”.

Các chức năng điều hành chiếm những mức độ cao nhất trong suy nghĩ: lý luận, lập kế hoạch, hướng trực tiếp tới các thông tin cần quan tâm (và tránh xa các kích thích nằm ngoài tầm quan sát), và nghĩ về thứ gì đó hơn là hành động theo kiểu bốc đồng hoặc bản năng.

Chúng là thứ mà chúng ta hành động một cách có đạo đức và là thứ mà chúng ta nghĩ rằng nó làm cho chúng ta trở nên "Người" hơn. Đây là những khái niệm khá trừu tượng.

Có một lỗ hổng lớn, một vùng màu xám nằm giữa những khái niệm này và kiến thức của chúng ta về chức năng sinh lý của não.

Bà Amy Arnsten, GS thần kinh học tại Trường Y khoa Yale, hiện đang điều tra cách thức làm thế nào mà các tế bào trong não làm việc cùng nhau để sản xuất ra nhận thức và chức năng điều hành cao nhất, mô tả “những gì có thể nghĩ về những thứ mà hiện thời không kích thích giác quan của bạn: các nguyên tắc cơ bản của sự trừu tượng.

Điều này bao gồm các hình dung mục tiêu tinh thần của chúng ta trong tương lai, ngay cả khi tương lai chỉ trong vài giây”. Vỏ não trước trán là một vùng đã sản sinh các hình dung và đó là công việc mà bà Arnsten đang tập trung nghiên cứu.

Bà giải thích: “Cách mà vỏ não trước trán đã tạo nên những hình dung này là do có các tế bào hình kim tự tháp – chúng thật sự giống như những kim tự tháp nhỏ - thu hút lẫn nhau. Chúng tiếp tục va chạm vào nhau ngay cả khi không có thông tin nào từ môi trường làm kích thích các mạch”.

Một vài ảnh hưởng hóa học có thể hoàn toàn ngắt các kết nối những mạch này vì thế chúng không còn có khả năng thu hút lẫn nhau. Bà Arntern nhấn mạnh: “Đó là những gì xảy ra khi chúng ta mệt mỏi, khi chúng ta trầm cảm”.

Những loại thuốc như Caffeine và Nicotine đã làm tăng cường nơ-ron truyền dẫn Acetylcholine giúp phục hồi chức năng của mạch. Vì thế những người uống chè (trà) và cafe, hay hút thuốc lá, có thể đưa vỏ não trước vào một trạng thái tối ưu hơn”.

Tăng cường đỉnh cao

Theo nghĩa rộng, đây là sự tăng cường, nó là sự tối ưu hóa. Bà Arnsten cho biết: “Tôi nghĩ rằng người ta nghĩ về những loại thuốc thông minh như một loại steroid trong thể thao, nhưng nó không giống nhau, bởi vì dùng steroid sẽ làm cho bạn tăng thêm nhiều cơ bắp hơn. Với những viên thuốc thông minh, não của bạn sẽ đặt ở trạng thái hóa học tối ưu”.

Thuốc thông minh cũng đã làm dấy lên các âu lo rằng, khi học sinh, sinh viên dùng thuốc để làm tăng khả năng học hành thì đó là một sự dối trá, chúng sẽ làm tăng áp lực lên các bạn học và bước vào một cuộc cạnh tranh bất lợi.

Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng những loại thuốc thông minh có thể không làm tăng nhận thức trực tiếp mà đơn giản là cải thiện trạng thái trí nhớ, giúp làm việc thoải mái hơn và chú tâm hơn.

Ông Martin Sarter, giáo sư tại Đại học Michigan (Mỹ) tỏ vẻ hoài nghi: “Tôi không nhìn thấy bằng chứng cho rằng đây là những chất tăng cường rõ ràng”. Còn ông Steven Rose, giáo sư danh dự về Khoa học đời sống tại Đại học Mở, quả quyết:

“Điều đáng chú ý nhất trong số này là nó làm tăng sự tập trung ở họ. Nó là thiết bị ngoại vi cho quá trình học tập của chúng ta”. Hay một sinh viên Mỹ từng nói với nhà nghiên cứu Scott Vrecko hồi năm 2013 rằng:

“Tôi nhớ rằng sau lần uống nó, tôi đọc một cuốn sách, tôi đã viết về sự kết nối giữa chúng và thật sự ngạc nhiên bởi quá trình đưa các ý tưởng kết nối với nhau. Tôi chưa từng có cảm giác như vậy trước đó”.

Liệu có những chất nguy hiểm?

Điều đó không có nghĩa là tất cả những loại thuốc thông minh – cả hiện tại và tương lai – đều vô hại. Bộ não người xem ra khá phức tạp. Trong việc cố gắng nâng cấp nó, bạn cũng đang gặp rủi ro trong việc làm xáo trộn bộ não.

Ông Trevor Robbins, giáo sư Khoa học thần kinh nhận thức tại Đại học Cambridge, phát biểu: “Thứ tốt cho hệ thống này lại cũng có thể gây hại cho hệ thống khác.

Vấn đề ở đây là các tác nhân dược thử nghiệm có thể ảnh hưởng tới bộ nhớ của bạn, nhưng quan trọng là làm sao cho chúng trở nên an toàn”.

Ma túy và thảm họa dường như không tách rời nhau, ngay cả trong phòng thí nghiệm, đời sống thực hay trong siêu phẩm điện ảnh Limitless. Cái nào cũng có nhược điểm song không thể tránh khỏi: nếu thuốc làm tăng một trong các chức năng nhận thức, giá cả có thể phải trả cho những chức năng khác.

Để nâng cao nhận thức một chiều, bạn cần phải có các nguồn tài nguyên thích hợp mà không có sẵn trong tay người khác.

GS Martin Sarter chỉ rõ: “Có những chi phí làm thu hẹp sự chú ý của bạn. Nó không hoàn toàn nằm ở ngoại vi mà nằm trong nội tạng của bạn, nếu bạn thu hẹp lĩnh vực tập trung của mình thì nó cũng thu hẹp phạm vi và quy mô của các liên kết mà bạn có thể mang vào quá trình suy nghĩ của mình”.

Nhiều cách thiết lập cũng cho thấy sự tốn kém. Nhưng cũng có những cách thiết lập khác được chứng minh là có ích, chẳng hạn như bộ điều khiển không lưu. Chúng ta không thể trông mong một loại thuốc mà có thể mở rộng toàn diện khả năng nhận thức.

Nhưng liệu bằng cách phân bổ nguồn lực bổ sung theo cách này hay cách khác, bạn có thể vượt qua những mốc tối đa mà trước đây bạn đã từng đạt được hay thậm chí ở mức độ cao nhất hơn hẳn những người khác?

GS Martin Sarter quả quyết: “Tôi nghĩ rằng bạn có thể và sẽ đạt được, chỉ là một sứ mạng rất đặc biệt. Ví dụ, một trong những khám phá nổi tiếng nhất của tâm lý nhận thức là con người có thể nắm 7 hạng mục thông tin trong trí não đang hoạt động của họ. Nhưng thuốc thông minh liệu có thể đẩy lên thành 9 hay 10? Tôi cho rằng có thể đạt tới”.

Tăng cường cho tương lai

Chắc chắn sẽ có thuốc thông minh trong tương lai? Một số nhà khoa học tỏ ra lạc quan hơn bao giờ hết. Ông Gary Lynch, một giáo sư tại Trường Y khoa của Đại học California, Irvine, lập luận rằng những tiến bộ gần đây trong thần kinh học đã mở ra cánh cửa cho việc tạo ra thuốc thông minh, cấu hình cho những mục tiêu sinh học cụ thể trong não.

Trong tương lai gần, ông Gary Lynch chỉ vào các tác nhân thụ thể Nicotinic, chúng là các phân tử hoạt động trên các thụ thể truyền dẫn thần kinh bị ảnh hưởng bởi Nicotine.

GS Martin Sarter nhất trí rằng: một nhóm các tác nhân được biết đến dưới tên gọi “Đồng vận thụ thể nicotinic  dường như đã hoạt động trên cơ chế kiểm soát sự chú ý.

Trong số những ứng viên được biết đến hiện nay, ông Sarter tin rằng chúng đang tiến sát đến “hình thành những chất tăng cường nhận thức thực sự”.

Tuy vậy, sự quan tâm của GS Sarter đến các chất tăng cường nhận thức đang thu hẹp lại bởi vì “những loại thuốc này không hoạt động cho các chỉ dẫn lớn, là ổ đĩa để lèo lái các phát triển dạng này.

Đã có nhiều thử nghiệm lâm sàng với nhiều chất khác nhau nhưng đã không làm nên cơm cháo gì cả”, theo quan sát của GS Sarter. Thất vọng vì thiếu các kết quả, những công ty dược phẩm đang đóng cửa các chương trình nghiên cứu thuốc tâm thần của họ.

Một sự thay đổi chiến lược đang dần lộ rõ, thay vì nghiên cứu các hóa chất, người ta chuyển sang nghiên cứu gene và mạch não.