Làm rõ vấn đề tự chủ và trách nhiệm quản lý Nhà nước
Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) có nhiều điểm mới, thể hiện tinh thần đột phá về quyền tự chủ, chuyển đổi số, hội nhập quốc tế. Trước bối cảnh hội nhập và phát triển, Luật cần tối ưu hóa, tạo thuận lợi cho các cơ sở giáo dục đại học, vừa kiểm soát được chất lượng đào tạo. Đặc biệt, nhiều năm qua, chủ trương tự chủ đại học đã mở ra không gian lớn cho các trường trong xây dựng chương trình đào tạo, tổ chức giảng dạy, tuyển sinh và liên kết đào tạo…
Theo dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ GD&ĐT quy định việc phê duyệt các chương trình đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ, tiến sĩ các ngành đào tạo giáo viên, lĩnh vực sức khỏe trên cơ sở phối hợp với Bộ Y tế, lĩnh vực pháp luật trên cơ sở phối hợp với Bộ Tư pháp. Bộ trưởng Bộ Y tế phê duyệt, tổ chức thực hiện các chương trình đào tạo chuyên sâu sau đại học thuộc lĩnh vực sức khỏe cấp văn bằng bác sĩ nội trú, bác sĩ chuyên khoa.
Theo chia sẻ của cán bộ quản lý, giảng viên, Dự thảo đã làm rõ ranh giới giữa tự chủ và trách nhiệm quản lý Nhà nước. Theo đó, các cơ sở giáo dục đại học vẫn chủ động xây dựng chương trình đào tạo, nhưng việc phê duyệt sẽ được phân định theo tính chất và mức độ ảnh hưởng của từng lĩnh vực đối với xã hội.
PGS.TS Phan Trung Hiền - Trưởng Khoa Luật (Đại học Cần Thơ) cho rằng: Một số quy định trong Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) không phải là “siết tự chủ”, mà là thiết lập khung an toàn cho chất lượng.
“Việc để từng trường tự quyết hoàn toàn đối với các ngành đặc thù có thể dẫn đến sự lệch chuẩn về đào tạo, ảnh hưởng lâu dài đến xã hội, từ chất lượng giáo dục phổ thông, năng lực đội ngũ y tế đến tính chuẩn mực trong lĩnh vực pháp lý.
Thực tế cho thấy, cùng một ngành giáo viên nhưng chương trình đào tạo ở các trường có sự chênh lệch khá lớn về cấu trúc, khối lượng thực hành, nội dung sư phạm. Điều tương tự xảy ra trong đào tạo y khoa hoặc luật học. Khi đầu ra không đồng đều, hệ lụy không chỉ dừng lại trong phạm vi từng cơ sở đào tạo, mà lan rộng ra toàn xã hội”, PGS.TS Phan Trung Hiền nhấn mạnh.
Kiểm soát chương trình, bảo vệ người học
Một điểm mới được nhiều trường đại học quan tâm trong dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) là việc xác định rõ thẩm quyền phê duyệt, qua đó gắn trách nhiệm đến cùng cho cơ quan quản lý Nhà nước về mặt chuẩn đầu ra.
Theo các chuyên gia giáo dục, việc Bộ trưởng phê duyệt chương trình đào tạo không đồng nghĩa với việc Bộ “viết thay chương trình” cho các trường, mà là kiểm soát ở tầm chính sách và chuẩn mực. Các cơ sở đào tạo vẫn là chủ thể xây dựng chương trình, nhưng phải dựa trên các quy chuẩn cốt lõi được thẩm định.
Điểm quan trọng là bảo vệ người học. Một sinh viên theo học ngành sức khỏe hay luật pháp, ngoài nỗ lực cá nhân, còn phụ thuộc rất lớn vào chương trình và đội ngũ giảng dạy của nhà trường…
ThS Nguyễn Thanh Sang - Phó Trưởng khoa phụ trách Khoa Sư phạm và Xã hội nhân văn, Trường Đại học Kiên Giang cho biết: Những năm gần đây, việc mở các ngành Sư phạm (Giáo dục Mầm non năm 2024, Sư phạm Tiếng Anh năm 2025) đều phải thông qua Bộ GD&ĐT phê duyệt, trong khi các ngành khác do Hội đồng trường quyết định và chịu trách nhiệm giải trình.
Để được Bộ GD&ĐT phê duyệt, nhà trường phải chuẩn bị đầy đủ Đề án, Chương trình đào tạo (có mời Hội đồng thẩm định bên ngoài gồm các giáo sư, tiến sĩ về thẩm định), và hợp đồng với đơn vị sử dụng lao động để đảm bảo đầu ra cho sinh viên.
Theo ThS Nguyễn Thanh Sang, đối với những ngành trọng điểm như đào tạo giáo viên, việc đưa về Bộ phê duyệt chương trình đào tạo sẽ giúp đánh giá tổng quát hơn về năng lực cơ sở; từ đó, kiểm soát được chất lượng, không mở đại trà và đảm bảo chất lượng đầu ra.
“Đặc biệt, đối với ngành Sư phạm, Trường Đại học Kiên Giang đang thực hiện các chính sách có lợi cho người học. Tất cả sinh viên không phải đóng học phí và được hưởng chính sách hơn 3 triệu đồng/tháng. Sinh viên sư phạm cũng do Bộ cấp chỉ tiêu tuyển sinh, khi ra trường phải cam kết phục vụ cho ngành Giáo dục. Do đó, việc siết chặt khâu đào tạo để đảm bảo chất lượng ngưỡng đầu ra là cực kỳ cần thiết”, ThS Nguyễn Thanh Sang nhận định.
Luật sư Trần Công Tú - Đoàn Luật sư TP Cần Thơ cho biết thêm, việc thẩm định từ Bộ GD&ĐT không phải làm “bó tay” các trường, mà buộc các đơn vị đào tạo phải nghiêm túc đầu tư cho chương trình, đội ngũ, cơ sở vật chất, thay vì dễ dãi trong mở ngành để tăng quy mô tuyển sinh.
“Vấn đề cốt lõi mà Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) nhắm tới là khái niệm tự chủ có kiểm soát. Tự chủ không còn là quyền tuyệt đối, mà là trách nhiệm gắn liền với chuẩn mực và cam kết chất lượng. Đối với nhiều trường, việc Bộ GD&ĐT giữ quyền phê duyệt các chương trình ngành đặc thù giúp tạo ‘xương sống’ hệ thống’; trong khi các ngành khác vẫn phát huy tính linh hoạt, sáng tạo để bám sát nhu cầu thị trường lao động”, Luật sư Tú chia sẻ.
Ngoài vấn đề phê duyệt chương trình, các trường cũng đánh giá cao việc Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) tiếp tục hoàn thiện các quy định liên quan đến kiểm định chất lượng, công bố công khai thông tin đào tạo, và siết chặt trách nhiệm giải trình. Đây chính là những trụ cột để xây dựng một nền giáo dục đại học minh bạch, hiệu quả và bền vững.
PGS.TS Phan Trung Hiền ủng hộ dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi). Tuy nhiên, ông cũng cho rằng đây không phải là câu chuyện các trường đào tạo đa ngành sẽ phải loại những khoa đào tạo liên quan đến nhóm ngành giáo dục, sức khoẻ, pháp luật…
“Phải hiểu rằng, những ngành đào tạo này phải đáp ứng được tiêu chuẩn, tiêu chí về chất lượng đã quy định. Từ đó, mới loại bỏ những cơ sở đào tạo không đáp ứng về tiêu chí, tiêu chuẩn. Là nội dung quyết định hình thức chứ không phải hình thức quyết định nội dung”, PSG.TS Phan Trung Hiền cho biết.
