Nguy cơ tim mạch ở trẻ từ lối sống ít vận động

Đây là hồi chuông cảnh báo cho sức khỏe của trẻ em và thế hệ tương lai.

Bệnh tim mạch trẻ hóa

Nhân Ngày Tim mạch Thế giới (World Heart Day) 29/9, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo tình trạng thiếu vận động tại Việt Nam đang ở mức đáng lo ngại, đặt ra thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.

Năm nay, thông điệp “Đừng để tim lỡ nhịp” của WHO nhấn mạnh rằng việc bảo vệ trái tim cần bắt đầu từ những hành động đơn giản mỗi ngày. Mỗi bước chạy, mỗi vòng bơi hay mỗi buổi đi bộ nhanh đều góp phần duy trì nhịp tim khỏe mạnh và ổn định.

Tại Việt Nam, bệnh tim mạch là nguyên nhân tử vong hàng đầu, chiếm khoảng 31 - 33% tổng số ca tử vong, tương đương hơn 200.000 người mỗi năm - con số này vượt xa cả tử vong do ung thư, căn bệnh vốn được nhiều người coi là nỗi ám ảnh lớn nhất.

Theo Báo cáo toàn cầu về hoạt động thể chất năm 2022 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tình trạng thiếu vận động tại Việt Nam đang ở mức đáng lo ngại, đặt ra thách thức lớn cho sức khỏe cộng đồng.

Số liệu cho thấy 30,3% người trưởng thành (từ 18 tuổi trở lên) chưa đạt mức vận động khuyến nghị. Đáng báo động hơn, trong nhóm thanh thiếu niên 11 – 17 tuổi, tỷ lệ này vượt trội, với 91% nữ và 82% nam không đáp ứng yêu cầu vận động ít nhất 60 phút mỗi ngày.

Theo Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, TS Angela Pratt, thanh thiếu niên là tương lai của đất nước. Vì vậy, cần tạo mọi điều kiện thuận lợi, an toàn và thú vị để các em hình thành thói quen vận động thể chất lâu dài.

“Với mỗi người, thể thao chính là ‘lá chắn vàng’ bảo vệ trái tim và sức khỏe toàn diện. Riêng với lứa tuổi thanh thiếu niên, 60 phút vận động mỗi ngày không chỉ giúp tim và xương chắc khỏe, mà còn thúc đẩy sự phát triển cơ bắp, cải thiện khả năng vận động và tư duy”, TS Angela Pratt nhấn mạnh.

WHO khuyến nghị mỗi người trưởng thành nên duy trì ít nhất 150 phút vận động cường độ vừa hoặc 75 phút vận động cường độ mạnh mỗi tuần. Hoạt động thể chất đều đặn có thể giúp giảm tới 30% nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đồng thời hỗ trợ kiểm soát cân nặng, huyết áp, đường huyết và mỡ máu. Đáng chú ý, 80% số ca tử vong sớm do bệnh tim mạch có thể được phòng ngừa nếu duy trì lối sống lành mạnh, kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ và thực hiện tầm soát định kỳ.

Tại Hội nghị Tim mạch quốc tế Hà Nội năm 2025 với chủ đề “Liên kết cộng đồng tim mạch”, PGS.TS Nguyễn Sinh Hiền - Giám đốc Bệnh viện Tim Hà Nội, Chủ tịch Hội Tim mạch thành phố Hà Nội, cho biết, nhiều năm gần đây, tỷ lệ mắc bệnh tim mạch ở nước ta không chỉ tăng mạnh, mà còn có xu hướng trẻ hóa nhanh chóng và phức tạp.

Lý giải về sự gia tăng này, PGS.TS Nguyễn Sinh Hiền nhấn mạnh tác động từ lối sống hiện đại mang tính công nghiệp hóa: Con người ngày càng ít vận động, dành nhiều thời gian ngồi làm việc, sử dụng thiết bị điện tử. Bên cạnh đó, chế độ ăn uống mất cân đối khi tiêu thụ nhiều thức ăn nhanh, chất béo bão hòa, đạm động vật, trong khi thiếu rau xanh, cá, chất xơ và thực phẩm có lợi cho tim mạch.

Việc lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá, thức khuya, làm việc căng thẳng kéo dài… càng khiến nguy cơ mắc bệnh tim mạch tăng cao. Đáng lo ngại hơn, tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng cũng là một trong những tác nhân thầm lặng tác động tiêu cực đến sức khỏe tim mạch, góp phần đẩy nhanh xu hướng trẻ hóa của căn bệnh vốn từng được coi là “của người già”.

Trong khi đó, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho rằng, sự gia tăng đồng thời của nhiều yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, béo phì… cũng góp phần khiến tỷ lệ bệnh tim mạch tăng nhanh, trẻ hóa và diễn biến phức tạp hơn. Ông nhấn mạnh, tất cả những tác động này đòi hỏi hệ thống y tế phải chuyển mình mạnh mẽ, từ chỗ điều trị bị động sang mô hình dự phòng chủ động, phát hiện sớm và can thiệp kịp thời.

Dấu hiệu trẻ lười vận động

Thực tế, hiện nay tình trạng lười vận động diễn ra phổ biến trong đời sống và hiện diện ở mọi lứa tuổi, đặc biệt là ở trẻ em. Việc xây dựng thói quen vận động hợp lý cùng hành vi thể dục thể thao khoa học được coi là cần thiết để cải thiện tình trạng này.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), lối sống ít vận động tiềm ẩn nhiều tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Những trẻ ít vận động thường có nguy cơ thừa cân, béo phì, dễ mắc các bệnh mạn tính như tim mạch, tiểu đường, loãng xương, đồng thời gặp rối loạn giấc ngủ, trầm cảm, giảm khả năng tập trung và ghi nhớ, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập cũng như sự phát triển toàn diện.

Từ đầu năm học mới, chị Thu Hiền (Phú Thọ) nhận thấy con trai lười vận động hơn trước. “Bun nhà tôi bắt đầu chuyển lên lớp 6. Bài vở nhiều hơn có thể là một trong những nguyên nhân khiến trẻ ít vận động. Một yếu tố khác phải chăng do tâm lý lứa tuổi?”, chị Hiền băn khoăn. Để khuyến khích con vận động, chị chủ động rủ con đi dạo tại công viên mỗi tối và lên kế hoạch đăng ký thêm một lớp aerobics cho con tập luyện hằng tuần.

Tương tự, anh Lê Tân (Hà Nội) cũng tìm cách khích lệ tinh thần thể thao của con bằng việc sắm hai chiếc xe đạp để cùng nhau tập luyện. Anh Tân chia sẻ, khi tập luyện chung, hai cha con không chỉ gần gũi hơn, mà tinh thần vận động của trẻ cũng cao hơn nhờ có người đồng hành và cổ vũ.

Khoa Sức khỏe cộng đồng – Môi trường và bệnh nghề nghiệp, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TPHCM (HCDC) cảnh báo, có một số dấu hiệu cho thấy trẻ đang lười vận động. Cụ thể, trẻ thường dành nhiều thời gian ở trong nhà, không hứng thú hoặc từ chối tham gia các buổi vui chơi ngoài trời hay sinh hoạt cùng bạn bè đồng trang lứa.

Trẻ có xu hướng lười biếng, không vui khi được cha mẹ nhờ làm việc vặt. Đặc biệt, trẻ dành phần lớn thời gian cho các thiết bị điện tử và cảm thấy hào hứng hơn so với các hoạt động vui chơi vận động.

Theo Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TPHCM (HCDC), để thay đổi lối sống ít vận động ở trẻ, cha mẹ cần khuyến khích con tham gia các hoạt động thể dục và vui chơi ngoài trời. Cụ thể, trẻ có thể chơi thể thao, đi dạo hoặc tham gia những trò chơi vận động đơn giản. Nếu trẻ chưa quen, nên bắt đầu với 10 - 15 phút mỗi ngày và tăng dần thời gian tập luyện.

Bên cạnh đó, phụ huynh cần hạn chế thời gian trẻ sử dụng thiết bị điện tử bằng cách đưa ra quy định cụ thể, đồng thời hướng con đến những hoạt động bổ ích khác. Việc cha mẹ cùng tham gia vận động với con cũng sẽ giúp trẻ hứng thú hơn và duy trì thói quen lâu dài. HCDC khuyến nghị, phụ huynh nên tận dụng nhiều cách khác nhau để khuyến khích trẻ vận động, đồng thời kiểm soát việc tiếp xúc với công nghệ không phù hợp.

Một lưu ý quan trọng khác là cha mẹ cần chú ý đến chế độ dinh dưỡng và giấc ngủ của trẻ. Cần đảm bảo trẻ có đủ năng lượng để vận động thông qua chế độ ăn uống cân đối, giàu dinh dưỡng, đồng thời duy trì giấc ngủ chất lượng.

Song song đó, phụ huynh nên giáo dục trẻ về tầm quan trọng của vận động thể lực. Khi hiểu rõ lợi ích của việc tập luyện và cảm thấy hứng thú, trẻ sẽ chủ động tham gia các hoạt động thể chất, từ đó hình thành thói quen lành mạnh và bền vững.

Một nghiên cứu do Trường Đại học Zaragoza (Tây Ban Nha) thực hiện cho thấy, trẻ dưới 10 tuổi cần vận động nhiều mỗi ngày để duy trì sức khỏe tim mạch. Đặc biệt, những trẻ hoạt động dưới 1 giờ/ngày có nguy cơ cao mắc các bệnh tim mạch trong tương lai.

Trong nghiên cứu, tất cả trẻ em tham gia đều được kiểm tra thể lực bằng cách đo chiều cao, cân nặng, huyết áp và đeo thiết bị theo dõi mức độ vận động. Kết quả cho thấy, trung bình cứ 120 trẻ từ 2 - 9 tuổi thì có 3 em (tương đương 1/7) có biểu hiện nguy cơ xấu về sức khỏe, điển hình là huyết áp và cholesterol cao hơn mức cho phép.

Đáng chú ý, trong nhóm bé trai từ 2 - 6 tuổi, những trẻ ít vận động có nguy cơ mắc bệnh cao gấp đôi so với trẻ vận động nhiều. Ở lứa tuổi lớn hơn, sự khác biệt càng rõ rệt: Bé gái ít hoạt động có khả năng mắc bệnh tim mạch cao gấp 7 lần, còn bé trai lười vận động có nguy cơ cao gấp 6 lần so với nhóm tích cực vận động.

Từ đó, nghiên cứu khuyến nghị trẻ từ 7 - 9 tuổi nên duy trì ít nhất 20 phút tập luyện mỗi ngày, với các hoạt động như chạy bộ hoặc chơi đá bóng, để bảo vệ sức khỏe tim mạch lâu dài.

Tại Việt Nam, trung bình cứ 1.000 trẻ chào đời thì có khoảng 8 trẻ mắc bệnh tim bẩm sinh. Nhiều em phải đối diện với hành trình điều trị kéo dài, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời.

Theo các chuyên gia y tế, những yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh tim mạch ở trẻ em như béo phì, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu đang có xu hướng gia tăng, chủ yếu do chế độ ăn uống và sinh hoạt thiếu hợp lý.

Các bác sĩ Trung tâm Tim mạch – Bệnh viện Nhi Trung ương khuyến cáo, phụ huynh cần đặc biệt lưu ý đến những biểu hiện bất thường ở trẻ. Nếu trẻ thường xuyên tím tái môi, đầu chi; dễ mệt, khó thở khi vận động; hoặc chậm phát triển so với bạn bè cùng lứa, cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế chuyên khoa tim mạch để được thăm khám sớm.

Phát hiện kịp thời và can thiệp đúng lúc chính là yếu tố then chốt, giúp trẻ có cơ hội phát triển khỏe mạnh và hạn chế tối đa biến chứng nguy hiểm.