Khi ký ức lịch sử sống lại qua bàn tay sinh viên
Một bức ảnh đen trắng đã ngả màu, đôi mắt người lính ẩn hiện trong làn khói súng, một cái ôm vỡ òa trong ngày 30/4/1975… Những khoảnh khắc tưởng chừng đã lùi xa, nay được nhóm sinh viên năm cuối, Trường Đại học FPT (cơ sở TPHCM) hồi sinh bằng trí tuệ nhân tạo (AI) trong chiến dịch "Sao Đầu Mũ".
Nguyễn Hữu Trường - sinh viên năm cuối ngành Truyền thông, người khởi xướng dự án chia sẻ: “Chúng em không muốn lịch sử chỉ còn trong sách vở. Mỗi bức ảnh, mỗi ánh mắt, nếu được sống lại bằng công nghệ và cảm xúc, sẽ chạm đến trái tim người trẻ".
Từ những dòng thơ trong bài "Đất Nước" của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm mà Trường thuộc lòng từ lớp 11, tình yêu lịch sử đã thôi thúc em và các bạn trong nhóm thực hiện dự án.
"Khi xem diễu binh kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, hay các hoạt động tưởng niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, em không chỉ tự hào, mà còn thấy mình 'mắc nợ' lịch sử. Dịp lễ kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh sắp tới là một thời khắc quá đẹp để hành động. Em tự hỏi, nếu không làm ngay lúc này thì bao giờ", Trường cho hay.
Không phải với tư cách nhà nghiên cứu, cũng chẳng phải nghệ sĩ chuyên nghiệp, nhóm sinh viên đến với dự án bằng sự biết ơn dành cho những người đã ngã xuống vì hòa bình của đất nước.
Thuận lợi lớn nhất của nhóm là công nghệ đã giúp những bức ảnh trắng đen mờ nhòe trở nên sắc nét, có chiều sâu và thậm chí có thể chuyển động.
Từng nếp nhăn, ánh nhìn, đường nét gương mặt được tái hiện rõ ràng, mang lại cảm xúc mạnh mẽ.
Tuy vậy, Trường cho biết, nhóm gặp không ít khó khăn như có ảnh quá mờ nên AI không thể hồi sinh trọn vẹn; đôi khi hình ảnh dựng lại quá đẹp, mất đi sự chân thực. Đặc biệt, thách thức lớn nhất của nhóm là làm sao giữ được tinh thần lịch sử, đồng thời khiến người trẻ muốn xem, muốn chia sẻ.
"Trong quá trình phục dựng, nhóm sử dụng Photoshop để lên màu, chỉnh sửa vết ố, Nordy AI để tăng chi tiết, Kling AI/Hailuo AI để tạo chuyển động, kết hợp với một số mô hình GANs huấn luyện riêng nhằm nâng cao độ chính xác. Sau cùng, mỗi bức ảnh đều được đối chiếu với nhân vật thật hoặc người thân, để đảm bảo không xa rời ký ức", Trường nói.
Một trong những kỷ niệm xúc động nhất với nhóm là khi phục dựng bức ảnh Đại tá Tư Cang (Nguyễn Văn Tàu), người từng là Cụm trưởng cụm tình báo H.63, sống ẩn mình gần 30 năm giữa lòng địch.
"Chúng em mình tìm được bức ảnh ghi lại khoảnh khắc bác trở về bên vợ con sau gần 3 thập kỷ biệt tích, đúng vào thời khắc lịch sử đêm 30/4/1975. Sau bao năm chiến đấu dưới vỏ bọc, bác lần đầu bế đứa cháu ngoại 3 tuổi trên tay, mà khi bác ra đi năm 1947, vợ mới mang thai đứa con đầu lòng.
Khi phục dựng gương mặt bác bằng AI, chúng em vô cùng thận trọng. Mỗi nếp nhăn, mỗi ánh nhìn, đều chứa đựng quá nhiều điều không thể nói hết bằng lời.
Em nhớ lúc dựng xong video chuyển động, cả nhóm im lặng nhìn màn hình đến nghẹn ngào. Đó là giây phút chúng em hiểu, lịch sử không chỉ cần được kể lại, mà cần được lắng nghe bằng tất cả sự tôn kính", Trường nghẹn ngào nhớ lại.
Kết quả đã vượt ngoài mong đợi. Các cựu chiến binh ban đầu còn e dè, nhưng khi xem sản phẩm, nhiều người xúc động đến rơi nước mắt.
Một cựu chiến binh xúc động cho biết, rất lâu rồi ông mới được nhìn thấy lại chính mình trong đôi mắt thời trẻ qua bức ảnh phục dựng.
Trong khi đó, nhiều bạn trẻ bày tỏ sự hào hứng, cho rằng lần đầu tiên họ cảm nhận lịch sử không còn khô khan mà gần gũi, sống động hơn bao giờ hết.
Với các sinh viên, đó không chỉ là một đồ án tốt nghiệp, mà là đứa con tinh thần kính tặng thế hệ đi trước và là cầu nối để lịch sử bước vào đời sống hôm nay.
Từ triển lãm đến đối thoại thế hệ
Vừa qua, tại Bảo tàng Biệt động Sài Gòn - Gia Định, nhân dịp kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh Liệt sĩ (27/7), nhóm của Trường tổ chức talkshow “A Symphony of 45-05-25”.
Sự kiện trở thành nhịp cầu nối quá khứ và hiện tại, khi ký ức lịch sử được tái hiện sinh động qua lời kể của nhân chứng và trải nghiệm của thế hệ trẻ.
Ba nhân chứng sống gồm ông Lâm Quốc Dũng - Chiến sĩ quân báo Biệt động Sài Gòn, bà Sáu Túy - Chiến sĩ Biệt động Sài Gòn cánh Tây Nam và bà Đặng Thị Thiệp - vợ của Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân Trần Văn Lai mang đến những câu chuyện chưa từng xuất hiện trong sách giáo khoa.
Từ quyết định dấn thân vào con đường cách mạng, những ngày sống giữa ranh giới sinh tử, cho đến cuộc sống sau ngày thống nhất. Giọng kể của những người đi trước dung dị nhưng chân thành ấy, khiến không gian lắng lại, để người nghe thấy lịch sử gần gũi hơn bao giờ hết.
Không chỉ dừng lại ở việc hồi tưởng lịch sử, talkshow là một cuộc đối thoại đa chiều giữa ký ức và thế hệ Gen Z - những người sinh ra trong hòa bình gần 3 thập kỷ.
Chương trình dành thời gian để khán giả trẻ trực tiếp đặt câu hỏi cho các cựu chiến binh, cùng lắng nghe những lời gửi gắm, những giá trị mà người đi trước mong muốn thế hệ hôm nay tiếp tục giữ gìn và lan tỏa.
Trong khuôn khổ sự kiện, nhóm Sao Đầu Mũ trao tặng Bảo tàng một website và thư viện điện tử, quy tụ hơn 200 bức ảnh phục dựng bằng công nghệ số cùng nhiều video phỏng vấn nhân chứng.
Đây là một bước tiến quan trọng trong nỗ lực số hóa ký ức, giúp bảo tàng đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là người trẻ.
Đại diện nhóm nhấn mạnh, lịch sử sẽ chỉ thực sự sống động khi thế hệ hôm nay được chạm vào những câu chuyện thật bằng cả công nghệ lẫn cảm xúc. Khi quá khứ được kể bằng ngôn ngữ của công nghệ và đồng hành cùng trái tim, ký ức sẽ được đánh thức để thế hệ hôm nay biết ơn, trân trọng và sống xứng đáng hơn.
Với nhiều sinh viên tham dự, talkshow không đơn thuần là một buổi trò chuyện, mà là cơ hội để nhìn lịch sử bằng lăng kính của trái tim.
