Đào đá xuống rẫy về xuôi
Xã Na Ngoi, huyện Kỳ Sơn (Nghệ An) nằm dưới chân núi Pu Xai Lai Leng - nóc nhà của dãy Trường Sơn hùng vĩ, nơi sinh sống chủ yếu của bà con người dân tộc Mông. Đây cũng được xem là một trong những thủ phủ của đào đá, đào rừng miền Tây xứ Nghệ. Những ngày cuối năm, dọc theo con đường độc đạo từ ngã ba Khe Kiền chạy qua xã Nậm Càn đến Na Ngoi, đã thấy rất nhiều đào được bà con chặt từ trên rẫy về bày bán ở trước nhà và dọc hai bên đường.
Vừa lúi húi buộc gọn cành đào lại, ông Vừ Bá Tênh, bản Phù Khả 1, xã Na Ngoi nói: “Ta vừa chặt trên rẫy về đó, có người mua luôn rồi. Cành này ta bán 1 triệu rưỡi, vì đào to đẹp, nhiều nụ, lại có rêu mốc và tầm gửi bám ở thân cây. Tuổi của nó cũng gần 20 năm rồi. Còn những cành khác nhỏ hơn, ít nụ hơn thì giá thành khoảng 300.000 - 500.000 đồng. Nếu khách hỏi mua cả gốc đào to, thì giá tiền phải 4 - 5 triệu đồng”.
Đào từ trên núi xuống, khách từ dưới xuôi lên, khiến cho vùng rẻo cao biên giới này trở nên nhộn nhịp, náo nức không khí Tết. Trước nhà ông Lầu Bá Và, bản Ka Trên cũng dựng nhiều cành đào đang chớm nụ. “Cứ để rứa thôi, ai hỏi mua thì bán. Nhà mình bắt đầu bán từ mấy ngày nay, khách toàn là người xuôi, chứ dân bản nhà ai cũng có đào. Mỗi Tết, nhà ta cũng thu được từ 7 - 8 triệu đồng tiền bán đào”.
 |
|
Ngoài khách chơi đào, còn có nhiều thương lái cũng lên Na Ngoi để tầm đào, nhập đào “tận gốc” về xuôi bán. Mấy năm nay, cứ bước sang tháng 12 âm lịch, anh Hoàng Văn Hậu, quê huyện Đô Lương, lại vượt hơn 200km lên Na Ngoi để tầm mua đào đẹp về bán. Anh xin ở nhờ trong nhà dân bản và theo bà con lên tận rẫy để chọn mua những cành đào ưng ý.
“Người chơi rất thích đào đá, nhưng họ cũng rất kỹ tính, khắt khe, trong việc lựa chọn đào để hợp với sở thích cá nhân và để trưng trong nhà mình… Vì vậy, chúng tôi cũng phải vất vả hơn để có đào đẹp. Những năm trước, tôi từng đi ra một số tỉnh miền núi phía Bắc để buôn đào, nhưng chi phí vận chuyển đắt đỏ quá. Vì thế, tôi chuyển qua buôn đào ở Na Ngoi, đây là vùng có địa hình cao, khí hậu lạnh và đào đá của bà con người Mông ở đây cũng rất đẹp”, anh Hậu cho biết. Tuy nhiên, do năm nay thời tiết ấm hơn, nhiều nắng hơn những năm trước nên đào nở sớm, mất mùa. Phần vì hàng năm một lượng lớn cành đào được chặt bán nên số cây đào cổ thụ dần khan hiếm và giá thành cao hơn.
Trồng đào cho đời con cháu
Tay cầm điện thoại thông minh quay phim lại những cành đào mới được đưa từ trên rẫy về, già Lầu Giống Dìa, bản Ka Trên, xã Na Ngoi giới thiệu: “Cây đào của người Mông ta đó, nụ nhiều lắm. Gần Tết là sẽ nở hoa to và màu đỏ thắm. Tất cả đều là đào đá, trồng trên rừng, có tuổi ít nhất 8 - 10 năm mới cho hoa đẹp và chặt bán được”.
Cây đào có ý nghĩa rất lớn trong đời sống tinh thần của người Mông. Xưa kia, trong những lần di canh, di cư, phát nương làm rẫy mới, dân bản đều đem theo cây đào giống để trồng. Mỗi khi đào rụng hết lá, bắt đầu cho nụ ra hoa cũng là năm cũ hết, người Mông tổ chức Tết và đi thăm nhau. Chuyến đi chơi xuân kéo dài đến hàng tháng. Cứ tìm theo những cây đào rừng ra hoa, là đến được nhà người quen, họ hàng xa gần. Sau này, khi người Mông bỏ tập quán sinh hoạt du mục, định canh định cư, thì họ vẫn dựng bản làng ở nơi núi cao và trồng đào quanh nhà, trên rẫy.
Bây giờ, người Mông ở Na Ngoi đều đã có điện thoại, biết quay phim, chụp ảnh và còn vào được mạng Internet. Già Lầu Giống Dìa bảo, phải quay phim, chụp ảnh giới thiệu cho nhiều người biết đào của người Mông ta thì bán được nhiều hơn. Hôm nay, già và em trai vừa bán được một xe đào cho khách với giá 13 triệu đồng. “Bán hết thì bố lại lên rẫy chặt về bán tiếp, cứ một lần chặt đào, bán được ít nhất là 4 - 5 triệu đồng. Từ giờ đến Tết, bố sẽ chặt thêm vài đợt nữa”.
Già Lầu Giống Dìa khoe, ông và em trai trồng nhiều đào nhất ở bản Ka Trên và Phù Khả 1 (xã Na Ngoi). Hiện giờ, ông đang có khoảng 200 gốc đào trên rẫy. Ra Tết, sẽ trồng thêm khoảng 30 gốc nữa. “Năm nào cũng trồng, phải trồng liên tục thì mới giữ được cây đào, mới có mà chặt bán. Người Mông ta trồng đào từ đời ông, đời cha, đến con cháu cứ tiếp tục như thế”, già Lầu Giống Dìa nói.
 |
|
Người Mông ở Na Ngoi chia đào ra thành 2 loại gồm giống đào đá cổ của người Mông từ xưa và giống đào “dự án” - tức là những loại đào từ nơi khác lai ghép và đem về trồng thử nghiệm. “Đào “dự án” cho hoa sớm, chỉ trồng vài năm là có hoa rồi, nhưng thường nở sớm trước Tết. Còn đào đá thì phải trồng lâu năm mới chặt bán được. Dân bản mình thích cây đào cổ của người Mông hơn và luôn giữ gìn nó”, anh Lầu Bá Hạ, bản Ka Trên, xã Na Ngoi nói.
Vườn đào nhà anh Lầu Bá Hạ cũng có khoảng hơn 50 gốc, nhưng anh cho biết đây chỉ là một phần, còn ở trên rẫy có nhiều hơn. Ra Tết, anh cũng sẽ trồng mới khoảng 50 cây nữa: “Rẫy người Mông ở đâu thì cây đào ở đấy. Bây giờ, trồng đào còn bán kiếm thu nhập nên mình phải để chăm sóc. Nói là trồng nhưng thực ra đào rừng mọc tự nhiên, việc của mình là vun gốc, chặt bớt những cây dại mọc xung quanh cho gốc đào thoáng, phát triển tốt. Làm như thế mới giữ được cây đào Mông ta”.
Dưới chân núi, những cành đào liên tục được chuyển xuống, lấp đầy những chuyến xe vượt núi, chở theo không khí Tết về xuôi. Nét văn hóa của người Mông không còn ở trên rẫy, mà được sẻ chia khắp mọi nơi và cũng góp phần làm cho cái Tết của chính dân bản nơi đây đủ đầy, ấm áp hơn.
