Dù vậy, giáo viên vẫn quyết tâm gắn bó bởi lòng yêu nghề, mến trẻ.
Muôn trùng áp lực, quá tải
Tại lễ kỷ niệm 42 năm Ngày Nhà giáo Việt Nam do Đại học Quốc gia TPHCM tổ chức (ngày 18/11), đề án “Nghiên cứu đời sống của giáo viên khu vực Nam Bộ: Thực nghiệm tại tỉnh Bình Thuận, Tây Ninh và Hậu Giang” được công bố. Công trình nghiên cứu do Viện Phát triển chính sách Đại học Quốc gia (IDP-VNU) thực hiện, PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình - Viện trưởng IDP-VNU trình bày.
IDP-VNU đã tiến hành nghiên cứu, phỏng vấn 132 các nhà quản lý giáo dục, giáo viên các cấp và khảo sát diện rộng 12.505 giáo viên tại 3 tỉnh trên vào tháng 9 và tháng 10 năm 2024 (thời điểm chính sách tiền lương mới đã có hiệu lực). Nội dung phỏng vấn và khảo sát liên quan thu nhập, đời sống, tinh thần, động lực theo nghề và mong muốn cải thiện chính sách của giáo viên.
Kết quả phỏng vấn cho thấy, kể từ khi thực hiện điều chỉnh mức lương cơ sở từ 1,8 triệu đồng lên 2,34 triệu đồng (áp dụng từ ngày 1/7/2024), thu nhập của giáo viên được cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cho thấy, thu nhập của nghề giáo chỉ đáp ứng trung bình gần 52% nhu cầu chi tiêu hàng tháng của gia đình giáo viên đối với nhóm không có làm thêm các nghề phụ.
Đối với nhóm giáo viên có làm thêm nghề phụ, mức thu nhập chỉ đáp ứng khoảng 62%. Riêng giáo viên có thâm niên dưới 10 năm đánh giá thu nhập của nghề giáo chỉ đáp ứng trung bình hơn 45% nhu cầu chi tiêu hàng tháng của gia đình.
Đánh giá mức độ áp lực tài chính (thu nhập từ nghề giáo không trang trải đủ cuộc sống) của giáo viên có mức điểm bình quân khá cao 3,61/5 (5 là rất áp lực). Trong đó, 44% giáo viên cho biết họ đang chịu áp lực đến rất áp lực; chỉ có 19% giáo viên cho rằng họ đang thoải mái và rất thoải mái, không bị áp lực tài chính.
Ngoài áp lực về tài chính, giáo viên còn gặp áp lực bởi các hoạt động chuyên môn như chuẩn bị bài giảng, họp bộ môn, các công việc hành chính, xã hội khác; áp lực liên quan các quy định về chuẩn mực nhà giáo, thái độ với học sinh… Hiện nay giáo viên đang bị áp lực lớn nhất từ phụ huynh học sinh. Hơn 70% giáo viên cho rằng họ đang bị áp lực hoặc rất áp lực từ phụ huynh học sinh. Đồng thời, khoảng 40% giáo viên cho biết họ từng có ý định chuyển nghề do bạo lực tinh thần từ phụ huynh.
Kết quả khảo sát cũng thấy gần 72% giáo viên bị quá tải trong công việc, tỷ lệ này ở giáo viên mầm non là hơn 87%. Trong khi đó, gần 70% giáo viên mầm non không có thời gian hoạt động thể dục thể thao, giải trí và 46% giáo viên ở các cấp khác dành dưới 10% thời gian trong ngày cho hoạt động thể dục thể thao, giải trí. Thời gian giáo viên dành cho chăm sóc gia đình chỉ chiếm 15% quỹ thời gian. Đáng chú ý, đối với giáo viên hệ mầm non, con số này chỉ bằng khoảng 1/3 so với mặt bằng chung.
Giáo viên có nhiều “nghề tay trái”
25,4% giáo viên được khảo sát cho biết đã dạy thêm trong trường và 8,2% có dạy thêm ngoài trường. Việc dạy thêm chủ yếu tập trung vào các môn học như Toán, Ngữ văn, Tiếng Anh, Vật lý, Hóa học. Thời gian dạy thêm của giáo viên cũng tăng dần theo các cấp học. Theo đó, giáo viên dạy thêm ở cấp tiểu học là 8,6 giờ/tuần, cấp THCS là 13,75 giờ/tuần và cấp THPT là 14,91 giờ/tuần.
Trước thực trạng thu nhập từ nghề giáo chưa đáp ứng chi tiêu của gia đình, một bộ phận giáo viên đã phải làm thêm các ngành nghề phụ như làm nông nghiệp, kinh doanh nhỏ, bán hàng online, giao hàng…
Số lượng này chiếm hơn 15% số giáo viên được khảo sát. Trong số các “nghề tay trái” đó, nhiều nhất là canh tác nông nghiệp và bán hàng online. Nhóm làm thêm này rơi nhiều vào giáo viên dạy tiểu học và dạy THCS. Mức thu nhập từ các nghề phụ của giáo viên đã góp phần không nhỏ để họ có thể trang trải cuộc sống gia đình, trung bình đóng góp khoảng 12% tổng thu nhập.
Động lực bám trụ: Yêu nghề, yêu trò
Dù thu nhập vẫn chưa đáp ứng nhu cầu cuộc sống cũng như gặp nhiều áp lực trong công việc nhưng có tới 94,23% giáo viên cho biết họ tiếp tục theo đuổi nghề vì lòng yêu nghề, yêu trò. Gần 50% giáo viên cho rằng họ gắn bó với nghề vì mức thu nhập hợp lý và chính sách đãi ngộ tốt. Có thể thấy yêu nghề, yêu trò, xem nghề giáo là nghề cao quý chính là lý do quan trọng nhất để giáo viên gắn bó với nghề chứ không phải thu nhập hay các chính sách đãi ngộ.
Cũng theo nghiên cứu IDP-VNU, kết quả khảo sát cho thấy giáo viên hài lòng cao nhất với môi trường làm việc (4.03/5 điểm) và hài lòng thấp nhất với mức thu nhập (2.61/5 điểm). Gần 87% giáo viên được khảo sát khẳng định sẽ tiếp tục gắn bó với nghề giáo, trong khi hơn 13% có ý định bỏ việc.
Nhiều thầy, cô được phỏng vấn cho rằng ban đầu đến với nghề giáo do tác động của các yếu tố chính như được miễn học phí, yêu thích nghề và cơ hội việc làm cao khi ra trường. Đến lúc đi làm thu nhập không đủ trang trải chi tiêu của gia đình và chịu nhiều áp lực nhưng chính tình yêu nghề, yêu trò đã thấm sâu vào máu thịt mỗi người thầy, cô là động lực giúp họ vượt qua mọi thách thức. Kết quả này càng được khẳng định khi có đến 99% giáo viên được phỏng vấn trả lời rằng nếu có cơ hội được chọn lại nghề, họ vẫn sẽ chọn lại nghề giáo.
Cần cải thiện nhiều chính sách cho giáo viên
Theo PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình - Viện trưởng IDP-VNU, từ kết quả nghiên cứu thực tiễn, Đại học Quốc gia TPHCM mong muốn các cơ quan soạn thảo Luật Nhà giáo quan tâm, chú trọng một số vấn đề liên quan đến đời sống, việc làm cho giáo viên.
Về chính sách tiền lương và phụ cấp đối với nhà giáo, lương cơ bản theo bảng lương nhà giáo được xếp cao nhất trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp (như dự thảo Luật Nhà giáo đưa ra). Đây là quy định đột phá, góp phần gia tăng thu nhập cho nhà giáo, nhất là nhà giáo trẻ, nhà giáo hệ mầm non, yên tâm công tác và cống hiến cho giáo dục.
Đồng thời, Nhà nước cần tạo hành lang pháp lý vững chắc và toàn diện nhằm bảo vệ nhà giáo khỏi các áp lực; bảo vệ hình ảnh nhà giáo trong bối cảnh mới. Tuổi nghỉ hưu với giáo viên mầm non cần được giảm; đồng thời kéo dài tuổi công tác cho các giáo viên có trình độ tiến sĩ, phó giáo sư, giáo sư.
Với hoạt động dạy thêm - học thêm, cần xây dựng hành lang pháp lý rõ ràng, cơ chế công khai minh bạch trong việc dạy thêm; đảm bảo hài hòa với chính sách tiền lương giáo viên. Ngoài ra, cần xây dựng chính sách khen thưởng, đãi ngộ xứng đáng với những cống hiến của nhà giáo.
Theo nghiên cứu, đa số giáo viên mong muốn được chính sách ưu đãi về tài chính, giảm tuổi hưu, tăng thu nhập, giảm các rào cản trong thăng hạng giáo viên. Cụ thể, chính sách quan trọng nhất được giáo viên mong muốn nhất là ưu đãi về tài chính (vay ngân hàng với lãi suất ưu đãi dựa vào thâm niên công tác hoặc cam kết số năm công tác đối với giáo viên trẻ) với tỷ lệ gần 90% giáo viên trả lời mong muốn hoặc rất mong muốn.
Kế tiếp là việc giảm tuổi hưu được giáo viên lựa chọn với tỷ lệ gần 84%; mong muốn tăng thu nhập đứng vị trí thứ 3 với tỷ lệ hơn 83% và giảm các rào cản trong thăng hạng giáo viên được xếp vị trí thứ 4 với tỷ lệ gần 83% giáo viên trả lời mong muốn hoặc rất mong muốn.
