Hạn sử dụng – tiêu chí quan trọng nhất để khẳng định chất lượng
Hạn dùng của thuốc là thời gian sử dụng được ấn định cho một lô thuốc mà trước thời hạn đó, thuốc còn đảm bảo các yêu cầu về tiêu chuẩn chất lượng nếu được bảo quản đúng quy định. Hạn dùng chính là tiêu chí quan trọng nhất để khẳng định một thuốc có còn chất lượng hay không. Tuy nhiên, nhiều gia đình trữ thuốc nhưng không chú ý đến hạn dùng của thuốc nên khi sử dụng sẽ gây ra nhiều vấn đề về sức khỏe. Và tùy từng loại thuốc sẽ có mức độ nguy hại khác nhau khi sử dụng thuốc quá hạn.
Khi hết hạn sử dụng, một số loại thuốc rất dễ nhận biết như: Với thuốc ở dạng lỏng sẽ có hiện tượng tách lớp, thuốc dạng rắn sẽ mềm nhũn, có thể dễ dàng bóp vụn. Tuy nhiên, với một số loại thuốc khác, khi hết hạn thành phần hóa học đã biến đổi nhưng lại không hề thay đổi hình dáng so với lúc ban đầu như thuốc bao phim, mắt thường không nhận biết được. Đây cũng là lý do khiến nhiều người nghĩ rằng thuốc hết hạn vẫn có thể sử dụng được mà không gây tác hại gì lớn.
Điển hình như việc nhiều người dân hay có thói quen trữ các loại vitamin, chất khoáng trong lọ to chứa hàng mấy trăm viên, dùng một thời gian thì ngưng khi thuốc vẫn còn nhiều, sau một thời gian dài lại lấy ra dùng và thờ ơ với hạn sử dụng của thuốc, bởi nhìn bề ngoài thấy viên thuốc vẫn còn bóng bẩy, màu sắc tươi rói. Hoặc nhiều người có thói quen sử dụng thuốc nhỏ mắt, nhỏ mũi và dùng lâu dài mà không biết rằng các loại thuốc này nên ngưng sử dụng sau 15 ngày mở nắp… Bởi thuốc hết hạn dùng sẽ không giữ được các tính chất cần thiết như đã đăng ký trong tiêu chuẩn chất lượng dù vẻ bề ngoài, đặc tính cảm quan của thuốc không có sự thay đổi. Nhiều người thấy thuốc bề ngoài còn tốt sẽ nghĩ rằng thuốc quá hạn dùng trong thời gian ngắn không sao nên tiếp tục sử dụng để tránh lãng phí mà không biết rằng nguy hiểm đang cận kề.
Mối nguy hiểm từ việc sử dụng thuốc hết hạn
Theo Dược sĩ Nguyễn Đình Diệm, Phó trưởng Phòng Nghiệp vụ Dược Sở Y tế Đắk Lắk: Trong quá trình bảo quản thuốc, do đặc điểm hóa học, vật lý vốn có của dược chất hoặc dạng bào chế, hàm lượng ban đầu có thể bị giảm sút ở một mức độ nào đó sẽ kéo theo hiệu quả điều trị của thuốc không còn nguyên vẹn như ban đầu. Do đó, khi sử dụng thuốc quá hạn thì tùy từng loại thuốc sẽ có mức độ nguy hại khác nhau.
Trước hết, người bệnh sẽ không khỏi bệnh mà còn khiến bệnh nặng hơn, làm mất thời gian vàng để điều trị khi bệnh đang còn nhẹ, thậm chí còn làm bệnh nhân tử vong nếu là các thuốc đặc trị. Nguy hiểm hơn là thuốc hết hạn sẽ không còn nguyên tính chất, chuyển sang dạng khác hay sinh ra những hợp chất có độc tính cao có thể gây độc cho cơ thể. Độc ở đây là do biến chất của hoạt chất thuốc hoặc do biến chất của chất bảo quản thuốc, độc do hư hỏng dạng bào chế, do nhiễm tạp chất, nhiễm khuẩn... gây dị ứng, sốc phản vệ, thậm chí tử vong. Điển hình là thuốc kháng sinh tetracyclin - tetracyclin quá hạn dùng sẽ trở nên rất độc, gây hại cho thận.
Đối với các thuốc đã hết hạn thì tuyệt đối không nên sử dụng, đặc biệt là các thuốc điều trị tim mạch, thuốc trị tăng huyết áp, thuốc trị đái tháo đường, hen suyễn, thuốc nhỏ mắt… Với những người mắc bệnh tăng huyết áp, việc dùng thuốc là rất quan trọng để kiểm soát huyết áp hằng ngày. Nếu uống thuốc hết hạn, nghĩa là thuốc không còn khả năng hoặc mất tác dụng điều trị, không kiểm soát được huyết áp sẽ gây ra các tai biến nặng như tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, đột quỵ.
Người bị bệnh đái tháo đường cũng thế, nếu uống thuốc hết hạn có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm do tăng đường huyết như mù lòa, tàn phế… Đối với các bệnh nhiễm khuẩn phải dùng kháng sinh, nếu dùng kháng sinh hết hạn sẽ làm cho bệnh nặng hơn hoặc gây ra tình trạng kháng thuốc trong cộng đồng làm cho việc điều trị ngày một khó khăn.
Từ năm 1979, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) cũng đã yêu cầu các công ty dược phẩm ghi ngày hết hạn trên các loại thuốc theo toa và thuốc không kê đơn. FDA cảnh báo người tiêu dùng không nên dùng thuốc đã hết hạn sử dụng. “Một số loại thuốc hết hạn có nguy cơ phát triển vi khuẩn. Các kháng sinh hiệu lực thấp khi để quá lâu có thể thất bại trong việc điều trị nhiễm trùng. Điều này sẽ dẫn đến bệnh tiến triển nghiêm trọng hơn và tình trạng kháng kháng sinh”, FDA cho biết trên trang web của cơ quan này. Các câu hỏi liên quan đến hạn sử dụng của một số loại thuốc tốt nhất nên được trả lời bởi các bác sĩ và dược sĩ có uy tín.
Đồng thời, FDA cũng khuyến khích người dân Mỹ mang thuốc họ chưa sử dụng và đã hết hạn nộp lại cho Cơ quan Phòng chống ma túy Mỹ (DEA) vào Ngày Thu hồi Thuốc kê đơn Quốc gia (National Prescription Drug Take-Back Day) – năm nay dự kiến tổ chức vào ngày 25/4. Nhà Trắng cho biết, vào năm 2018, sự kiện này đã thu hồi được gần 1,7 triệu kg thuốc kê đơn chưa sử dụng và đã hết hạn.
