Tùy theo tiêu chuẩn đánh giá, thời gian tuổi thơ của một người có khi còn kéo dài đến tận… 40 năm.
Cha thủy chung
So với các loài động vật khác, con người có tuổi thơ dài phi thường. Bắt đầu từ thế kỷ XVIII, các nhà nhân chủng học không ngừng tìm hiểu và, cách đây khoảng 50 năm, họ tuyên bố nguyên nhân khiến ai nấy kinh ngạc: Hôn phối.
Sự tồn tại của một người bắt đầu từ khi trứng gặp tinh trùng trong tử cung của người mẹ. Khác với hầu hết các giống loài đều cạnh tranh giao phối khốc liệt, con người theo chủ nghĩa một vợ một chồng. Tuy không phải tất cả mọi người và thời đại đều thịnh loại hình hôn nhân này nhưng, về cơ bản, con người không quá cạnh tranh kết đôi.
Để chứng minh, chúng ta hãy nhìn vào khỉ đầu chó Hamadryas. Ở loài này, con đực mọc răng nanh nhanh gấp 400 lần con cái để sở hữu lợi thế ve vãn và giành giật bạn tình.
Dù rất tốn kém năng lượng và thời gian tiến hóa mới có được tốc độ mọc nanh siêu việt này, nhưng nanh của khỉ đầu chó Hamadryas đực chỉ nhỉnh hơn nanh của khỉ đầu chó Hamadryas cái khoảng 7%.
Thành ra, trong mắt của khỉ đầu chó Hamadryas cái, nanh của khỉ đầu chó Hamadryas đực cũng chẳng ấn tượng mấy. Nó chỉ giống như một kiểu “nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì”.
Khắp thế giới động vật, đâu đâu cũng có tiến hóa nhằm vào mục tiêu giành giật bạn tình. Các con đực đua nhau phát triển hình thái bộ phận sinh dục, số lượng tinh trùng… thậm chí điên cuồng giết con non không phải con của mình. Con non bắt buộc phải tiến hóa theo chiều hướng lớn thật nhanh nên tuổi thơ thành ra ngắn.
Nếu bỏ qua loài lông vũ, tỷ lệ các sinh vật bắt cặp chung thủy chỉ chiếm khoảng 5%. Tuy nhiên, nếu tính riêng ở loài linh trưởng, tỷ lệ này lên tới 15%. Con đực ở một số loài linh trưởng còn nhiệt tình tán tỉnh và hỗ trợ con cái cơ nhỡ, chăm sóc và yêu thương con non hết lòng. Năm 2017, nhà nhân chủng học Holly Dunsworth (Mỹ) tuyên bố, con đực thủy chung ít có động cơ giết con non và điều này tương ứng ở con người.
Đầu tư phát triển não
Mang thai và sinh đẻ ở con người là thử thách lớn đến mức đe dọa tính mạng. Trong khi các loài động vật có vú không hề mắc phải tình trạng tiểu đường đầu thai kỳ, tiền sản giật hay khó sinh, con người gặp thường xuyên.
Thai nhi rất phàm ăn, luôn đòi hỏi cơ thể mẹ phải cung cấp dinh dưỡng nhiều hơn nữa qua nhau thai. Nếu so sánh tương quan với cơ thể thì phần đầu của thai nhi to một cách kỳ quặc. Trẻ cũng chào đời với cái đầu cực to và nặng, đến nỗi không thể nhúc nhích gì được.
Ngược lại, xương chậu của người mẹ rất hẹp. Thật không ngoa khi nói rằng, sinh con là chuyện khó như “đẩy cả quả dưa hấu ra khỏi lỗ mũi”. Điều này khiến tỷ lệ sinh nở thành công ở con người thấp hơn hầu hết các động vật khác. Ấy vậy mà, sự chào đời mới chỉ là bước đầu của thời kỳ tuổi thơ.
Mặc dù yếu ớt hơn phần đông con non trong thế giới linh trưởng, nhưng trẻ sơ sinh bú mẹ trong khoảng thời gian ngắn hơn. Nếu quá trình cho con bú ở tinh tinh và khỉ đột từ 4 - 5 năm, đười ươi kéo dài đến 8 năm thì ở con người chỉ tối đa là 4 năm. Ngày nay, đa phần các bà mẹ cai sữa cho con trước khi trẻ được 2 tuổi. Thay vào đó, họ cho các bé tập ăn ngoài từ rất sớm, thường bắt đầu từ lúc các bé được 6 tháng tuổi trở đi.
Nguyên nhân trẻ phải được ăn dặm sớm là bộ não. Chỉ trong mấy năm đầu đời, kích thước bộ não to ra gấp 3 lần, đạt trọng lượng 1,2kg. Thời gian tiếp theo, não vẫn tiếp tục được cung cấp dưỡng chất để đạt tới trọng lượng trung bình của người trưởng thành là 1,4kg.
Ngoài chuyên chú đầu tư cho bộ não, trẻ còn tích cực phát triển thể chất. Nếu lấy sự chín muồi về mặt thể chất làm tiêu chuẩn xác định thời điểm trưởng thành, tuổi thơ của con người có thể dài hơn 25 năm, vì phần cuối của xương đòn chỉ phát triển hết khi con người đã ngoài 30 tuổi.
Ông bà trợ lực
Bản năng của sinh vật là duy trì nòi giống và chức năng của cả con cái lẫn con đực đều là sinh sản. Ở phần lớn các loài, thời gian sinh tồn kết thúc cùng hoặc gần cùng với thời kỳ chấm dứt sinh sản. Nhưng, riêng ở loài linh trưởng (trong đó có con người) và một số ít cá voi, xuất hiện thời kỳ mãn kinh, mãn dục. Điều này đồng nghĩa với việc, trong quần thể có lớp thành viên già.
Ông bà đóng vai trò vô cùng quan trọng trên diện tiến hóa và sự phát triển của con người. Sau khi được giải phóng khỏi nghĩa vụ chăm sóc con cái, họ chuyển sang hỗ trợ nuôi dạy cháu. Nhân loại có tuổi thơ dài đơn giản vì một đứa trẻ cần học hỏi rất nhiều trước khi tự lực cánh sinh.
Xã hội con người rất nhiều quy tắc, tôn ti nên sự dạy dỗ của ông bà là cần thiết. Không chỉ ở người mà cả ở các động vật có tập tính xã hội như khỉ, quạ… học hỏi về thứ tự và ứng xử là cực kỳ quan trọng. Nó giúp con non nhận thức rõ ràng vị thế, vai trò của bản thân và nhờ đó hòa hợp tốt hơn.
Thời gian để trẻ tiếp nhận các bài học từ ông bà lên tới 20 - 30 năm. Tùy theo hoàn cảnh và khả năng tự lập, một đứa trẻ có thể phải mất tới 40 năm để thôi phụ thuộc vào người nhà. Nếu lấy đây làm tiêu chuẩn xác định, tuổi thơ của một người không kết thúc ở năm 15 tuổi như ước định chung toàn cầu mà dài dằng dặc cả nửa đời người, thậm chí lâu hơn.
