Trong thai nghén, siêu âm làm an lòng cả bệnh nhân lẫn thầy thuốc. Nhưng siêu âm có “tác hại” gì không là điều nên biết...
Phương tiện cận lâm sàng
Siêu âm là sử dụng sóng âm có tần số cao “soi thấu” nội tạng cơ thể nhờ một thiết bị gọi là đầu dò. Khi sóng âm vào cơ thể gặp “chướng ngại vật” sẽ phản hồi trở lại. Đầu dò cũng chính là bộ phận biến năng, thu nhận lại sóng phản hồi này và chuyển thành tín hiệu điện truyền lên màn hình “diện mạo” của các cơ quan nằm sâu bên trong cơ thể.
Với những ưu điểm nổi trội như trên, nên ngay từ sau khi phát hiện, siêu âm đã được khai thác tối đa để thăm dò bệnh lý của các cơ quan trong ổ bụng, các bệnh lý sản phụ khoa, tim và mạch máu, tuyến vú, tuyến giáp, tuyến tiền liệt... Siêu âm thật sự trở thành một phương tiện cận lâm sàng hữu ích gần như không thể thiếu tại các cơ sở khám chữa bệnh.
Về mặt kỹ thuật, siêu âm có nhiều loại hình và có ưu điểm khác nhau. Siêu âm 2 chiều (2D) là kỹ thuật được sử dụng nhiều nhất trong các máy siêu âm hiện có.
Siêu âm 3 chiều (3D) là kỹ thuật được sử dụng nhiều và có những ưu điểm nổi trội trong siêu âm thai và tuyến giáp. Siêu âm doppler (siêu âm màu, vì cho hình ảnh có màu). Đây là kỹ thuật siêu âm hiện đại nhất hiện nay. Nó có độ chính xác. Ngày càng được sử dụng rộng rãi trong sản khoa, nhất là theo dõi quá trình phát triển và bệnh lý bẩm sinh của thai nhi, thăm dò các bệnh lý tim - mạch máu, các bệnh lý vùng thận và ổ bụng.
Ngoài ra, còn có các kỹ thuật siêu âm 4 chiều (4D), siêu âm 5 chiều (5D) và thậm chí là siêu âm 6 chiều (6D), siêu âm 7 chiều (7D) và nhiều kỹ thuật siêu âm phức tạp khác đang được nghiên cứu và phát triển.
Lợi ích trong sản khoa
Trong sản khoa, siêu âm giúp phát hiện sớm những bất thường của thai như thai trứng, thai ngoài tử cung, một thai hay nhiều thai. Đến khi gần “khai hoa nở nhụy” thì siêu âm giúp xác định đa ối hay thiểu ối, thai lớn hay nhỏ, thai thuận hay nghịch.
Và đặc biệt, siêu âm thời điểm này sẽ phát hiện các trường hợp nhau tiền đạo để chủ động quyết định sớm một cuộc phẫu thuật nhằm bảo đảm an toàn cho cả mẹ và con.
Vấn đề đạo đức
Tuy siêu âm có những giá trị thiết thực như vậy, nhưng không phải là không có mặt trái của nó. Đó chính là sự lạm dụng loại phương tiện chẩn đoán này.
Có một thời và hiện vẫn còn đâu đó việc siêu âm xác định giới tính thai nhi gây ra những điều phi đạo đức, khi quan niệm phải có con trai để nói dõi tông đường. Đây là tư tưởng trọng nam khinh nữ theo quan niệm của Nho Giáo mà ngày nay đã trở nên lỗi thời và lạc hậu.
Sự lạm dụng
Sự lạm dụng siêu âm thể hiện ở khía cạnh tâm lý của sản phụ cũng như người thân là thường xuyên đi siêu âm để kiểm tra thai.
Trên thực tế thì việc làm này tốn tiền và vô ý nghĩa. Bởi việc kiểm tra bằng siêu âm định kỳ mỗi ba tháng trong quá trình mang thai đủ là để theo dõi, trừ những trường hợp đặc biệt khác phải có sự chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
Bên cạnh đó, việc lạm dụng siêu âm còn nằm ở lý do “tế nhị” của những người làm siêu âm và các cơ sở thực hiện dịch vụ y tế theo yêu cầu.
Tác dụng phụ
Mặc dù, chưa có những nghiên cứu với các bằng chứng chắc chắn, khẳng định siêu âm có tác hại gì cho thai nhi hay không, nhưng những hồi chuông cảnh báo về tác dụng phụ của siêu âm cũng đã được gióng lên ở nhiều nơi trên thế giới cũng đủ để “tỉnh táo” mà tránh đi sự lạm dụng. Bởi tác hại nếu có của siêu âm là tác hại lâu dài.
Nghiên cứu của các nhà chuyên môn ở Đại học Bắc Carolina (Mỹ) cho biết, nếu quét sóng siêu âm lên tinh hoàn của nam giới có thể gây vô sinh trong thời gian 6 tháng.
Một số nghiên cứu khác bước đầu cho thấy sự tác động bất lợi của sóng siêu âm lên mã di truyền ADN và một số vấn đề sinh lý của thai nhi như sự phát triển não bộ, cân nặng và chiều cao...
Sự cảnh báo và lời khuyên
Trong vũ điệu phát triển của nền y học hiện đại, nhờ các ứng dụng khoa học kỹ thuật và những phát minh mới mà các phương tiện chẩn đoán bằng hình ảnh mới cũng ra đời như siêu âm Doppler màu, siêu âm 3 chiều, 4 chiều, 5 chiều... xuất hiện ngày càng phổ biến. Không ít sản phụ và nhân viên y tế “mê tít” các phương tiện này bởi những lý do khác nhau, từ khía cạnh chuyên môn cho đến những điều “khó nói” khác.
Nhiều cặp vợ chồng chi ra một khoảng tiền cho một lần siêu âm đa chiều bằng thu nhập trong một tháng của người nghèo để ghi lại hình ảnh của thai nhi lên đĩa CD về cho cả nhà ngắm nghía con yêu, cháu quý cho thỏa tính tò mò.
Nhưng họ quên rằng các phương tiện này cần đựơc thực hiện theo yêu cầu của các bác sĩ chuyên khoa để chẩn đoán các bệnh khó, thời gian thực hiện kỹ thuật kéo dài (tối thiểu 60 phút so với 5 - 15 phút của một ca siêu âm đen trắng).
Người thực hiện siêu âm yêu cầu được đào tạo để có trình độ tay nghề cao. Ngoài ra, siêu âm Doppler và siêu âm đa chiều thì năng lượng của sóng siêu âm phát ra cao hơn siêu âm thường rất nhiều nên cần phải thận trọng, vì các tác hại của nó vẫn còn đang được tiếp tục nghiên cứu.
Các chuyên gia về lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh khuyến cáo, siêu âm Doppler màu và siêu âm đa chiều là kỹ thuật khó, không phải nơi nào có máy cũng đều thực hiện tốt kỹ thuật này. Ngoài ra, còn có nơi vì lý do thương mại hóa nên đã “lên đời” và “lên màu” cho máy siêu âm đen trắng 2 chiều thành kỹ thuật mới đa chiều nhờ vào phần mềm xử lý không gian 3D.
Riêng với các trường hợp thai nghén thông thường chỉ cần siêu âm đen trắng là đủ để theo dõi và số lần cũng không được lạm dụng. Thông thường, chỉ cần một lần siêu âm cho mỗi ba tháng của thai kỳ. Nếu làm khác lời tư vấn trên, cần có sự chỉ định của bác sĩ chuyên khoa và chọn nơi đáng tin cậy để thực hiện.
