Liên kết Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp: 'Tam giác vàng' thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, PGS.TS Nguyễn Ngọc Vũ - Giám đốc Đại học Đà Nẵng cho rằng, cần có cơ chế chặt chẽ để phối hợp 3 nhà: Nhà nước - nhà trường và nhà doanh nghiệp.

Chính sách “đột phá của đột phá”

- Để trở thành trung tâm kiến thức và đổi mới sáng tạo của khu vực, đâu là nhiệm vụ trọng tâm mà Đại học Đà Nẵng hướng tới, thưa ông?

- Đại học Đà Nẵng xác định 3 nhóm nhiệm vụ trọng tâm để triển khai hiệu quả Nghị quyết 57, gồm: Xây dựng chính sách đột phá phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện trong quản trị đại học, đổi mới mạnh mẽ trong quản lý khoa học; triển khai hiệu quả các nhiệm vụ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Mới đây, Đại học Đà Nẵng tổ chức Hội nghị “Giải pháp tăng cường công bố quốc tế tại Đại học Đà Nẵng và tạo sự đột phá trong nghiên cứu khoa học theo tinh thần Nghị quyết số 57”. Trên cơ sở chương trình hành động, các đơn vị đã đề xuất, chuẩn bị hơn 100 đề án, nhiệm vụ cụ thể sẵn sàng tham gia các chương trình khoa học công nghệ lớn, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm trong năm nay cũng như năm học 2025 - 2026 và giai đoạn tới. Đại học Đà Nẵng thống nhất triển khai quyết liệt một số “đột phá” trọng tâm như:

Có cơ chế, chính sách đặc thù để mỗi năm thu hút 5 - 7 nhà khoa học xuất sắc về đứng đầu các nhóm nghiên cứu liên ngành tại Đại học Đà Nẵng và các trường đại học thành viên. Thành lập thêm 10 nhóm nghiên cứu mạnh có tính chất liên ngành, nhất là các ngành, lĩnh vực mới, ít nhất có 30% doanh nghiệp tham gia để nghiên cứu gắn liền với ứng dụng, nghiên cứu cái xã hội cần chứ không phải cái mà chúng ta có.

Ngoài ra, khuyến khích các trường thành lập viện, trung tâm nghiên cứu xuất sắc trong ngành, lĩnh vực mũi nhọn mà thành phố và đất nước đang cần như trí tuệ nhân tạo, chip bán dẫn, vật liệu mới và năng lượng tái tạo, công nghệ tài chính…

Đại học Đà Nẵng cũng đang xây dựng Đề án phát triển đội ngũ giảng viên, trong đó có chính sách thu hút, đãi ngộ, giữ chân người tài; tăng cường công bố quốc tế; khuyến khích tham gia xây dựng, phản biện chính sách; phát triển đội ngũ nghiên cứu viên vừa là lực lượng nòng cốt, vừa quản lý, khai thác các phòng thí nghiệm dùng chung, khuyến khích nhà khoa học, giảng viên tham gia cùng thành phố và các địa phương, trường đại học, tổ chức, doanh nghiệp, đối tác; tăng cường hợp tác doanh nghiệp, hợp tác quốc tế trong đào tạo và nghiên cứu.

Đổi mới cơ chế tài chính, khen thưởng trong đánh giá, xếp loại giảng viên; ưu tiên trọng số thành tích khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tăng mức kinh phí hỗ trợ sinh viên nghiên cứu khoa học; chủ động xây dựng các đề án để tranh thủ chương trình đầu tư trọng điểm của Nhà nước.

Thu hút và giữ chân nhân tài

- Để có đột phá trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, con người đóng vai trò quan trọng. Theo ông, cần chính sách nào thu hút và giữ được đội ngũ này?

- Nguồn nhân lực của Đại học Đà Nẵng phát triển cả về số lượng và chất lượng với hơn 1.616 giảng viên trên tổng số hơn 2.537 cán bộ viên chức. Trong số này, có 6 GS, 129 PGS, 800 TS khoa học và TS. Tỷ lệ giảng viên có trình độ tiến sĩ trở lên chiếm hơn 48%, cao hơn so với mức bình quân chung cả nước (khoảng 33%).

Đơn vị có tỷ lệ tiến sĩ cao nhất là Trường Đại học Bách khoa đạt trên 67% và Trường Đại học Sư phạm đạt trên 65%. Đây là nguồn lực đặc biệt quan trọng nhằm giải quyết các vấn đề khoa học và thực tiễn đặt ra trong quá trình phát triển kinh tế, xã hội của quốc gia và khu vực.

Để có được kết quả này, Đại học Đà Nẵng có chiến lược “dài hơi” trong đào tạo và nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên. Các giảng viên trẻ sau khi được tuyển dụng phải có cam kết xác định lộ trình đi đào tạo ở nước ngoài bằng các đề án của Chính phủ (trước đây là Đề án 322, 599, 911) hoặc các chương trình học bổng khác, hiện nay là Đề án 89.

Nhờ vậy, hằng năm, Đại học Đà Nẵng có thêm từ 60 đến gần 100 tân tiến sĩ, đa số được đào tạo ở nước phát triển nên có năng lực ngoại ngữ xuất sắc, đặc biệt là tiếng Anh và chuyên môn đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng giảng dạy trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Giảng viên được tạo điều kiện để tự chủ học thuật, tham gia các hoạt động giảng dạy, nghiên cứu khoa học và trao đổi chuyên môn tại nước ngoài thông qua thúc đẩy hợp tác về giáo dục và nghiên cứu khoa học với các cơ sở giáo dục, tổ chức khoa học công nghệ ở nước ngoài như: Dự án Erasmus+ do Liên minh châu Âu tài trợ, Dự án Hợp tác đổi mới giáo dục đại học (PHER)… với nguồn kinh phí do đối tác tài trợ và một phần kinh phí do đơn vị cử đi theo quy định của Nhà nước. Đơn vị cũng thường xuyên tổ chức khóa bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực giảng dạy - nghiên cứu cho giảng viên, đặc biệt các ngành kỹ thuật - công nghệ, khoa học sức khỏe.

Đại học Đà Nẵng từng bước cơ cấu lại quy mô đào tạo, trong đó giảm hệ vừa làm vừa học, tăng đào tạo đại học chính quy, thực hiện nhiều giải pháp để nâng cao chất lượng, kết hợp chặt chẽ giữa đào tạo sau đại học với nghiên cứu khoa học và từng bước tiệm cận các tiêu chí đối với trường đại học định hướng nghiên cứu.

Bên cạnh đầu tư phát triển chất lượng đội ngũ giảng viên, Đại học Đà Nẵng cũng nỗ lực xây dựng và triển khai các cơ chế, chính sách cụ thể nhằm khuyến khích, động viên, tạo điều kiện thuận lợi để giảng viên và sinh viên đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo.

- Hợp tác quốc tế là một trong những giải pháp để nâng cao chất lượng đội ngũ, cải tiến chương trình đào tạo. Từ thực tế tại đơn vị, theo ông, có rào cản nào cần điều chỉnh?

- Nhằm tận dụng hiệu quả nguồn lực quốc tế, Đại học Đà Nẵng đã và đang mở rộng mạnh mẽ hoạt động hợp tác quốc tế thông qua các dự án nghiên cứu chung, chương trình trao đổi học thuật với các đối tác uy tín quốc tế, tạo điều kiện cho giảng viên, sinh viên học hỏi và nâng cao năng lực nghiên cứu của mình.

Đại học Đà Nẵng đã triển khai mạnh mẽ chính sách mời các nhà khoa học nổi tiếng, có nhiều kinh nghiệm sau khi nghỉ hưu ở nước ngoài về tham gia giảng dạy, nghiên cứu. Điển hình như GS.TSKH Lê Thành Nhân từ ĐH Côte D’azur, Cộng hòa Pháp làm Viện trưởng Viện Công nghệ quốc tế DNIIT; mời các GS từ Nhật Bản đến thỉnh giảng hay mời GS Gerard’t Hooft - Giải Nobel Vật lý đến thăm và thuyết trình khoa học... Việc thu hút các nhà khoa học nổi tiếng, có nhiều kinh nghiệm sau khi nghỉ hưu ở nước ngoài về tham gia giảng dạy, nghiên cứu rất có lợi cho trường đại học ở trên nhiều phương diện.

Tuy nhiên, hiện các cơ sở giáo dục đại học không thể bổ nhiệm chức danh khoa học (viện nghiên cứu/ bộ môn…) do quá tuổi, hoặc đòi hỏi phải có trình độ trung cấp chính trị như cán bộ bình thường… Do vậy, để thu hút các nhà khoa học uy tín quốc tế về nước cống hiến, cần linh hoạt trong bổ nhiệm chức danh khoa học như viện trưởng viện nghiên cứu, giám đốc trung tâm/chương trình nghiên cứu…

Ngoài ra, thủ tục, hồ sơ xin cấp giấy phép lao động cho chuyên gia, tình nguyện viên quốc tế gặp nhiều khó khăn. Chính phủ cần có cơ chế, chính sách, tạo hành lang pháp lý thuận lợi liên quan đến xuất, nhập cảnh và cấp thị thực cho người Việt Nam ở nước ngoài, người nước ngoài có trình độ cao; xem xét, ủy quyền cho cơ quan Nhà nước có thẩm quyền liên quan của tỉnh, thành phố giải quyết các thủ tục xin giấy phép lao động hoặc miễn giấy phép lao động cho người Việt Nam ở nước ngoài, người nước ngoài.

Gỡ “điểm nghẽn” chính sách

- Để khơi thông nguồn lực ngoài ngân sách cho giáo dục, cần quan tâm tháo gỡ những “điểm nghẽn” về cơ chế, chính sách để khuyến khích các trường tiếp nhận nguồn tài trợ quốc tế, quan điểm của ông về vấn đề này?

- Trước bối cảnh cạnh tranh và hội nhập quốc tế gắn liền với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi nền kinh tế phải thay đổi mô hình tăng trưởng từ chiều rộng sang theo chiều sâu; và chỉ có một nền giáo dục đại học phát triển mới cung ứng được nguồn nhân lực chất lượng cao làm tăng năng suất lao động và năng lực cạnh tranh, hội nhập.

Một trong những giải pháp tháo gỡ điểm nghẽn đó là khơi thông các nguồn lực ngoài ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học. Nhà nước với vai trò “bà đỡ” khuyến khích, tạo điều kiện đẩy mạnh hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp để doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo, hỗ trợ nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất góp phần nâng cao chất lượng đào tạo là hết sức quan trọng.

Hiện, Đại học Đà Nẵng có hơn 230 phòng thí nghiệm, 6 nhà đa năng đảm bảo đáp ứng đầy đủ nhu cầu học tập và nghiên cứu bao quát nhiều lĩnh vực chuyên môn sâu từ khối ngành kỹ thuật - công nghệ, khoa học cơ bản đến khoa học xã hội, nhân văn và nghệ thuật.

Các phòng thí nghiệm và trung tâm nghiên cứu liên tục được hiện đại hóa thông qua chương trình đầu tư trọng điểm, đầu tư chiều sâu, dự án vốn vay ODA và chương trình hợp tác quốc tế. Đặc biệt, Đại học Đà Nẵng chú trọng phát triển không gian học tập, thực hành thế hệ mới, gắn liền với xu thế công nghệ 4.0 và nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp.

Nổi bật là các dự án hợp tác tại Trường Đại học Bách khoa với Không gian Đổi mới sáng tạo (cùng Fujikin) và Phòng thực hành thiết kế vi mạch (cùng Fujikin, FPT Software, Renesas, Cadence, Unitec); Phòng Lab thực nghiệm và nghiên cứu công nghệ mới tại Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt - Hàn (cùng Tập đoàn Nam Long); Không gian sáng tạo số tại Trường Đại học Kinh tế (cùng Ngân hàng MB)...

Đại học Đà Nẵng đề xuất Chính phủ cho phép triển khai thí điểm mô hình Trung tâm Xuất sắc, Quỹ đầu tư Khoa học công nghệ cấp đại học với cơ chế bảo lãnh công nghệ cho các công ty khởi nguồn (spin-off), cơ chế tài chính linh hoạt, thúc đẩy chuyển giao công nghệ và thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu.

Ngoài ra, cần đổi mới cơ chế hợp tác viện - trường hiệu quả hơn nhằm tận dụng cơ sở vật chất, các phòng thí nghiệm, trang thiết bị được đầu tư và nguồn nhân lực từ các trường đại học. Nhà nước có cơ chế, chính sách ưu tiên về thuế, ưu đãi để doanh nghiệp đẩy mạnh hợp tác với các đại học trong đào tạo và nghiên cứu khoa học gắn với nhu cầu thực tiễn, tạo ra của cải cho xã hội.

- Xin cảm ơn PGS.TS!