Lạ lùng phiên chợ trâu bò 'đập tay' chốt giá

Nổi tiếng là chợ mua bán trâu, bò lớn nhất Hà Tĩnh, chợ Nhe lưu giữ một nét văn hóa độc đáo đó là cách thức mua bán bằng ám hiệu hay còn gọi là “đập tay” chốt giá.

Ngã giá bằng đập tay

Vào những tháng cận Tết, khi sương sớm còn giăng mắc trên những cánh đồng, từng dòng người, xe cộ chở theo hàng trăm con trâu, bò đổ về chợ Nhe (xã Khánh Vĩnh Yên, huyện Can Lộc, Hà Tĩnh) để trao đổi, mua bán. Mặt trời lên, không khí diễn ra tấp nập, tiếng trâu, bò vang cả một vùng quê yên bình.

Không chỉ thu hút người dân trong tỉnh, chợ Nhe còn là điểm đến của thương lái từ các tỉnh lân cận Nghệ An, Quảng Bình… thậm chí cả những người từ miền núi phía Bắc xa xôi. Họ đến đây để tìm kiếm những con trâu, con bò tốt nhất, phục vụ cho việc chăn nuôi, sản xuất hoặc kinh doanh.

Anh Nguyễn Văn Ngọc (40 tuổi), một thương lái đến từ huyện Hương Khê (Hà Tĩnh) chia sẻ: “Tôi đã đi nhiều chợ trâu bò, nhưng chợ Nhe vẫn là nơi tôi ưng ý nhất. Trâu bò ở đây chất lượng tốt, giá cả hợp lý, hơn nữa cách thức mua bán cũng rất độc đáo”.

Điều làm nên sức hút đặc biệt của chợ Nhe chính là cách thức mua bán trâu bò bằng ám hiệu, hay còn gọi là “đập tay”. Thay vì mặc cả ồn ào, người mua và người bán ở đây sử dụng một ám hiệu “ngôn ngữ” riêng, giao tiếp qua những cái đập tay kèm theo cử chỉ, ánh mắt.

Theo những người buôn bán trong vùng, cách thức mua bán bằng ám hiệu này đã có từ rất lâu đời, gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của chợ Nhe. Họ từng được nghe các bậc cao niên kể lại, xưa kia, chợ Nhe là nơi giao thương của nhiều thương lái đến từ các vùng miền khác nhau. Có thể tránh bị lộ giá, cũng như tạo sự thuận tiện trong việc mua bán, họ đã nghĩ ra cách dùng ám hiệu.

“Ngôn ngữ” này được truyền miệng từ đời này sang đời khác, trở thành nét văn hóa đặc trưng của chợ Nhe. Người dân trong vùng, từ nhỏ đã được làm quen với cách thức mua bán độc đáo này.

Ông Lê Hà (50 tuổi, xã Đồng Lộc, huyện Can Lộc) cho biết, ông làm nghề mua bán trâu bò ở chợ Nhe trên dưới 20 năm. Mỗi lần đến phiên chợ, ít nhất ông cũng chọn mua được 5 con, khi nhiều có thể lên đến 11 - 12 con.

“Như phiên hôm nay, tôi đến chợ từ 4 giờ sáng, sau vài giờ lựa chọn, tôi đã mua được 11 con bò. Tính ra, số lượng này đủ để tôi xẻ thịt bán rồi chờ đến phiên sau mua tiếp”, ông Hà nói.

Ông Hà cho hay, việc mua bán ở đây hoàn toàn bằng ám hiệu và bật mí các “ngôn ngữ” dùng để mua bán là các mặt hàng giá từ 1 - 10 triệu đồng, được các lái buôn thống nhất bằng các từ lần lượt như: Chách, lái, thâm, chớ, kèo, mục, tháp, bét, khươm, nạp; 500.000 đồng sẽ được gọi là “kẹo”, 20 triệu là “bị chục”.

Ví dụ lái buôn muốn bán một con bò với giá 18 triệu đồng thì họ sẽ ra giá là “nạp bét”, người mua có thể trả giá xuống 17,5 triệu đồng thì nói lại là “nạp tháp kẹo”. Nếu thương lái đồng ý với mức giá trên thì sẽ đập mạnh vào tay người mua xem như đồng ý bán.

Cách thức mua bán bằng ám hiệu không chỉ là nét độc đáo của chợ Nhe mà còn thể hiện sự thông minh, sáng tạo của người dân nơi đây. Nó góp phần tạo nên không khí giao thương thân thiện, cởi mở, đậm chất tình người.

Gìn giữ nét đẹp chợ quê

Đến với chợ Nhe, nhiều người cho rằng dễ lựa chọn trâu bò nhất bởi mỗi phiên có từ 200 - 400 con trâu, bò to, nhỏ khác nhau được đưa về đây. Tùy vào nhu cầu, người mua về nuôi cũng thỏa sức chọn, mua về mổ bán thịt cũng vậy.

Người mua, người bán trong chợ Nhe đều thuộc lòng câu “Đầu tang, xoáy tóc, hàm sà/ Trong ba thứ ấy cửa nhà ra đi”, đó là tiêu chí cần tránh hàng đầu trong chọn mua giống. Loại trâu, bò được ưa chuộng nhất là “mồm gầu dai, tai lá mít, đít lồng bàn”, là giống tạp ăn, dễ nuôi.

Đối với trâu, bò thịt thì phải nhìn dáng, nhìn xương, con nào to béo, lông xù xì và sừng ngắn thì chọn, có thế thịt mới săn chắc, ít mỡ, xương nhỏ... Bí quyết là vậy, nhưng nếu người đi mua không rành, rất dễ bị nhầm lẫn…

Ông Nguyễn Văn Hùng - Chủ tịch UBND xã Khánh Vĩnh Yên cho biết, chợ Nhe có lịch sử trên dưới 100 năm. Một câu ví được lưu truyền từ ngàn xưa là “Dù ai buôn ngược, bán lường/ Nhớ phiên Nhe chợ cùng phường về xuôi”.

“Tôi không thể khẳng định được tuổi của chợ Nhe nhưng theo các cụ cao niên trong vùng, xã Vĩnh Lộc (sau khi sáp nhập là xã Khánh Vĩnh Yên) xưa là thị tứ sầm uất của hai tổng Nga Khê và Lai Thạch, nổi tiếng với chợ Nhe quanh năm tấp nập kẻ bán người mua.

Chợ Nhe thời ấy gắn liền với con sông Nhe uốn lượn một vòng quanh luỹ tre làng Vĩnh Lộc, là tuyến giao thông đường sông khá lý tưởng cho việc đi lại giao thương buôn bán của bà con các cộng đồng cư dân trong vùng và các huyện bạn lân cận”, ông Hùng nói.

Vào cuối thời vua Bảo Đại cách đây gần 100 năm, cầu Nhe được ra đời, đích thân vua đến làm lễ khánh thành, việc đi lại kinh doanh buôn bán, trao đổi hàng hóa của bà con đôi bờ sông Nhe trở nên thuận tiện hơn và làm cho không khí sinh hoạt của chợ Nhe càng thêm sầm uất.

Thời ấy, hàng hóa được đem ra trao đổi buôn bán tại chợ Nhe chủ yếu là nông sản, nông cụ do bà con nhân dân trong vùng tự sản xuất và chế tác. Về sau các địa phương lân cận như Đức Thọ, Thạch Hà và Nghi Xuân đã mang sản phẩm hàng tre đan, cá mú và cả những con nuôi vật giống đến giao thương. Đến nay, chợ Nhe ngày càng phát triển, trở thành một trong những chợ trâu bò lớn nhất Hà Tĩnh.

Chợ Nhe hiện nay mỗi tháng tổ chức 12 phiên vào các ngày âm lịch, gồm: Mùng 2, 5, 7, 9, 12, 15, 17, 19, 22, 25, 27 và 29. Trong 12 phiên đó, có 6 phiên chính bán trâu, bò vào các ngày mùng 2, 7, 12, 17, 22 và 27, còn lại bán lợn, gà, hàng hóa nông sản địa phương. Các phiên chợ trâu bò thường bắt đầu từ 4 giờ sáng đến 9 giờ là kết thúc.

Theo ông Hùng, lái buôn chở trâu, bò từ tỉnh khác về phải có giấy tờ xác nhận đầy đủ khi đi qua các trạm kiểm dịch. Còn ở địa phương, giữa xã và huyện này với xã và huyện kia, cơ quan chức năng tổ chức tiêm phòng dịch một năm 2 lần cho trâu, bò và cấp cho chủ nuôi giấy tờ liên quan. Ban quản lý chợ sẽ căn cứ vào các giấy tờ này để kiểm soát, ai không chấp hành sẽ xử phạt.