Quá trình phát triển lòng tự tin bắt đầu hình thành từ lúc đứa trẻ mới sinh ra và tiếp tục diễn ra trong suốt cuộc sống của trẻ. Ngay từ khi mới chào đời cho đến suốt cuộc sống sau này của trẻ, cha mẹ nên biết rằng: dù con nặng cân hay còi cọc, khỏe mạnh hay ốm yếu, thông minh hay chậm chạp, xinh xắn hay xấu xí… thì con vẫn là người đặc biệt và cha mẹ luôn thương yêu con. Điều đó giúp trẻ con luôn cảm thấy tự tin. Chúng hiểu rằng, mỗi người đều đặc biệt theo cách riêng và chúng không cần so sánh bản thân mình với ai cả.
Lòng tự tin của trẻ được phát triển dựa trên:
- Sự trau dồi kỹ năng và trách nhiệm trong cuộc sống.
- Trẻ được trải qua tình yêu thương và sự chấp nhận.
- Khuyến khích khi trẻ có sự cố gắng.
- Trẻ cảm nhận được giá trị của bản thân mình.
- Trẻ học cách giá trị bản thân mình ví dụ như sự bền bỉ, lòng quan tâm, sự ham hiểu biết...
Chúng ta cần dạy cho trẻ học từ việc đối mặt với thất bại, biết phân biệt đúng sai sẽ giúp tác động đến lòng tự tin. Nếu trẻ biết rằng ai cũng có thể mắc lỗi, việc mắc lỗi là điều không thể tránh khỏi và học từ những lỗi lầm mà trẻ mắc phải, trẻ sẽ có lòng tự tin cao hơn những trẻ mà thường nghĩ rằng mình thật sai lầm khi mắc lỗi.
Ở lứa tuổi đến trường và tuổi vị thành niên, sự thiếu tự tin thường dẫn đến kết quả học tập không tốt, đôi khi sử dụng thuốc hay lạm dụng bia rượu, bao gồm cả việc phạm tội, nạn bạo hành và tự tử.
Cha mẹ nên là những người biết trân trọng chính bản thân mình, sẽ giúp trẻ học những kỹ năng cần thiết để đạt được lòng tự tin một cách tốt hơn. Trẻ thường thiếu tự tin khi cha mẹ chúng thiếu tự tin.
Thầy cô hãy luôn cho trẻ thấy dù trẻ có giỏi giang hay không, học ngành gì, trường nào, thậm chí dù trẻ không vào đại học thì chỉ cần có phẩm chất tốt và có lý tưởng sống thì nhất định sẽ tìm ra được bầu trời của riêng mình trong tương lai.
Cha mẹ thay vì áp đặt những lý tưởng chưa thực hiện được lên con cái hoặc ép trẻ thay mình hoàn thành những ước mơ bị bỏ dở, cha mẹ nên hiểu rằng, mỗi đứa trẻ đều có ưu điểm riêng, và cần khuyến khích con cái sống với chính mình, phát huy sở trường, khắc phục điểm yếu. Điều tốt nhất cha mẹ nên làm cho con cái là tin tưởng, lắng nghe và thấu hiểu chúng, từ đó đưa ra những chỉ dẫn tốt nhất cho tương lai của trẻ.
Nếu tình yêu thương của cha mẹ là có điều kiện, ví dụ như: con phải học giỏi thì cha mẹ mới hài lòng, con phải giành được giải thưởng trong kì thi Olympic toán học thì cha mẹ mới vui…, lúc này trẻ dễ bị hoài nghi chính mình, đánh mất tự tin vào bản thân, đồng thời trẻ sẽ cảm thấy tình yêu thương và quan tâm của cha mẹ như một sự “trao đổi”. Nếu cha mẹ cứ đặt ra tiêu chuẩn quá cao và thiếu thực tế khi mãi đi so sánh với nhân vật “ CON NGƯỜI TA…” thì trẻ sẽ trở nên căng thẳng, lo lắng, suy tính thiệt hơn.
Mỗi thanh thiếu niên đều có ưu điểm riêng và đều cần được tôn trọng, giúp đỡ để phát huy tài năng. Một cậu bé có thể không giỏi toán nhưng có tài lãnh đạo, một cô bé có thể không giỏi văn nhưng vẽ rất đẹp… và tất cả đều được tôn trọng như nhau.
Khi góp ý với trẻ, giải thích cho trẻ biết những sai lầm về những hành động, những từ ngữ, hoặc những cư xử trẻ vừa mắc phải nhưng không nên buộc tội trẻ. Lòng tôn trọng và sự quan tâm sẽ giúp làm tăng thêm lòng tự tin ở trẻ.
Trẻ em cần được trưởng thành trong sự tôn trọng từ cả gia đình và trường học. Trường học và gia đình phải luôn đề cao “giáo dục cổ vũ” và “giáo dục tôn trọng”. Giáo viên ở trường cần tôn trọng học sinh. Bất kể những câu hỏi của học sinh có ngô nghê đến đâu, giáo viên cũng nên trả lời tận tình, và thường nên kèm theo những câu nói động viên như: “Đây là một câu hỏi rất thú vị” hay “Em đã hỏi đúng vấn đề quan trọng nhất”… Giáo viên luôn giúp trẻ cảm thấy thoải mái và can đảm nêu ý kiến. Khi một đứa trẻ được đánh giá cao, chúng sẽ cảm thấy vui vẻ và tự tin hơn. Ngược lại, những đứa trẻ hay bị khiển trách, phê bình sẽ cảm thấy mặc cảm, từ đó mất đi tự tin trong cuộc sống.
Nên hiểu rằng, một đứa trẻ không được tôn trọng không chỉ mất đi tự tin, mà còn không biết tôn trọng người khác.
