“Mang cuộc sống vào bài học, đưa bài học vào cuộc sống” được coi là tư tưởng cốt lõi, là điểm nhấn quan trọng tạo nên sự khác biệt của bộ sách giáo khoa Cánh Diều.
Đây cũng là tinh thần xuyên suốt của chương trình giáo dục phổ thông mới (GDPT 2018) mà bộ sách Cánh Diều đã đáp ứng được nhằm hướng tới phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất đạo đức của học sinh.
Đánh thức tư duy và cảm xúc của học sinh
Ngay từ đầu, những người biên soạn sách đã đặt mục tiêu: gắn kiến thức trong sách giáo khoa với thực tế cuộc sống, giúp học sinh tiếp cận và hiểu bài học một cách sâu sắc hơn, thậm chí biết vận dụng kiến thức được học vào giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.
Trong môn Tiếng Việt lớp 2, trước khi đến với bài tập đọc “Cái trống trường em” (bài 5 - Ngôi nhà thứ hai), các em học sinh được giáo viên gợi mở để tự trả lời câu hỏi: ngôi nhà thứ hai của em là gì? Sau khi xác định được ngôi nhà thứ hai chính là trường học, giáo viên tiếp tục giúp học sinh tập quan sát tranh minh họa để nhận biết về các hoạt động có trong nhà trường. Thông qua các bức tranh, giáo viên giới thiệu cho học sinh biết trong nhà trường có rất nhiều hoạt động, học sinh đến trường rất vui và được học nhiều điều hay. Thông qua sự dẫn dắt của giáo viên, học sinh cảm nhận được trường học chính là ngôi nhà thứ hai, nơi các em được học tập, dạy dỗ, được yêu thương và quan tâm chăm sóc.
Để tạo ấn tượng cho học sinh về “ngôi nhà thứ hai”, các nhà biên soạn sách đưa bài thơ “Cái trống trường em” vào phần luyện đọc. Không chỉ minh họa bằng hình ảnh, giáo viên còn có thể giới thiệu cho học sinh về cái trống của trường mình, giúp các em trực tiếp quan sát và mô tả chiếc trống thật. Em Nguyễn Tuấn Hưng, Lớp 2B, Trường tiểu học Đông Hưng (Thanh Hóa) rất hào hứng với các bài học trong sách Tiếng Việt. “Con thấy bài học nào trong sách cũng có tranh ảnh đẹp mắt. Hôm học bài “Cái trống trường em”, chúng con được cô giáo dẫn ra xem cái trống trường, được sờ vào cái trống để miêu tả cho đúng”.
Phần đọc hiểu trong sách giúp các em hiểu sâu sắc hơn về bài thơ, cảm nhận được cảm xúc, tâm trạng của từng nhân vật được nói đến trong bài thơ. Kết thúc phần đọc hiểu, học sinh nói lên cảm nghĩ của mình về chiếc trống trường và ngôi nhà thứ hai là mái trường thân yêu. Ngoài ra, học sinh còn được giáo viên mở rộng kiến thức thông qua phần gợi mở đọc sách báo viết về trường học, giúp các em mở mang kiến thức và kích thích khả năng tự tìm tòi, tự học hỏi.
Hoặc trong bài Bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên (Sách GDCD 8), học sinh được tiếp cận với vấn đề ô nhiễm môi trường do rác thải nhựa gây ra thông qua ngôn ngữ báo chí, nghị luận sinh động mà gần gũi. Sau khi đọc văn bản, học sinh được yêu cầu thảo luận, tìm hiểu thực trạng sử dụng đồ nhựa trong chính gia đình hoặc trường học.
Qua đó các em có thể trình bày quan điểm cá nhân về việc sử dụng rác thải nhựa, từ đó đưa ra đề xuất về giải pháp thay thế thông qua viết một đoạn văn ngắn. Không chỉ đơn thuần là một bài học trong sách giáo khoa, “Thông điệp của rác thải nhựa” còn là bài học về cuộc sống thực tại, giúp học sinh hiểu và có phản ứng trước vấn đề thời sự, có ý thức và hành động bảo vệ môi trường.
Em Dương Tuấn Hùng, lớp 7A, Trường THCS Lê Ngọc Hân (Hà Nội) cho biết “con học nhiều bộ sách nhưng con thấy những bài học trong sách Cánh Diều khá gần gũi với cuộc sống hiện tại làm con rất thích. Nhất là môn Văn, sách Cánh Diều có nhiều bài thơ, bài văn có ngữ liệu hay khiến con thích đọc và con thấy cũng rất dễ hiểu”.
Giúp học sinh tiếp cận kiến thức qua trực quan sinh động
Có thể dễ dàng nhận thấy, sách giáo khoa Cánh Diều luôn coi trọng hàm lượng trí tuệ, sáng tạo cũng như giá trị giáo dục được gửi gắm trong từng con chữ. Không chỉ chú trọng nội dung, phần hình ảnh minh họa trong sách giáo khoa Cánh Diều được đánh giá là sinh động, hấp dẫn và có tính giáo dục cao, thể hiện rõ định hướng “lấy học sinh làm trung tâm”, giúp các em tiếp cận kiến thức thông qua trực quan sinh động.
Với em Nguyễn Phạm Diễm My, Lớp 7A, Trường THCS An Hoạch (Thanh Hóa), “hình ảnh trong sách giáo khoa có màu sắc tươi sáng, bố cục hợp lý, minh họa sinh động có chủ điểm rõ ràng khiến con không chỉ tiếp thu bài học dễ hiểu hơn mà còn giúp con tư duy sâu sắc hơn, nhiều cảm xúc hơn và còn có thể liên tưởng, vận dụng vào thực tế đời sống. Ví dụ trong bài “Thư gửi người bạn xa lạ”, có hình ảnh một cậu bé viết thư ở góc bàn trong một khung cảnh yên tĩnh, gợi cho con rất nhiều cảm xúc. Thậm chí con còn có thể cảm nhận được tâm trạng của người đang viết thư”.
Có thể nói, những hình ảnh trong sách giáo khoa Cánh Diều được thiết kế phù hợp với tâm lý lứa tuổi thiếu niên, không còn hình vẽ “mô hình hóa” như tiểu học mà chuyển sang phong cách hiện đại, đa sắc nhưng vẫn nghiêm túc. Một số tranh minh họa được vẽ theo phong cách bán thực, hoạt hình nhẹ nhằm giữ sự tươi mới mà vẫn học thuật, tạo hứng thú cho học sinh. Với nhiều giáo viên giảng dạy cho rằng, hình ảnh trong sách Cánh Diều không đơn thuần là để “trang trí”, mà là một phần của quá trình học, giúp học sinh quan sát, suy nghĩ và hành động, từ đó giúp các em phát triển toàn diện hơn. Đặc biệt, phần tranh minh họa, nhất là khi bài học gắn với những việc làm đã tạo cho các em cảm xúc tích cực thông qua từng trang sách.
Từ cách lựa chọn nội dung đến hình thức trình bày, bộ sách giáo khoa Cánh Diều đã thể hiện rõ định hướng đổi mới giáo dục theo chương trình GDPT 2018: phát triển năng lực, phẩm chất học sinh, lấy học sinh làm trung tâm. Việc gắn bài học với thực tiễn không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách chủ động, hứng thú mà còn hình thành kỹ năng sống, khả năng tư duy, cảm nhận và vận dụng vào cuộc sống hàng ngày. Những trang sách không đơn thuần chỉ truyền tải con chữ mà còn là nơi khơi gợi cảm xúc, tạo động lực học tập, góp phần xây dựng một thế hệ học sinh biết học, biết nghĩ, biết sống có trách nhiệm trong hiện tại và tương lai./.
