Bệnh viện dành cho thái giám, nữ quan
Triển lãm do Trung tâm Lưu trữ quốc gia I tổ chức nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2 và kỷ niệm 130 năm thành lập Viện Pasteur Nha Trang, 100 năm Viện Pasteur Hà Nội. Triển lãm quy tụ những hình ảnh hiếm, tư liệu quý nhằm tái hiện lịch sử hình thành, phát triển và thành tựu của y học cổ truyền Việt Nam cũng như sự thâm nhập và đóng góp của Tây y đối với nước ta.
Trong hơn 300 tài liệu, hình ảnh trong triển lãm, nhiều tư liệu lần đầu được công bố, được lựa chọn từ Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Thư viện Quốc gia Pháp… không chỉ giúp công chúng có cái nhìn khái quát về lịch sử y học, mà còn giúp các nhà nghiên cứu, giới chuyên môn thêm những tư liệu hiếm về nền y học Việt Nam.
Các tư liệu cho thấy, thời Hùng Vương tuy y học còn ở dạng truyền miệng nhưng người Việt đã biết dùng thức ăn để trị bệnh. Thời kỳ Bắc thuộc, có sự giao lưu và tiếp thu y học từ Trung Quốc. Sang thời kỳ độc lập, nền y học cổ truyền nước ta ngày càng phát triển. Thời Trần, Chu Văn An biên soạn cuốn “Y học yếu giải tập chú di biên”. Thiền sư Tuệ Tĩnh biên soạn bộ “Nam dược thần hiệu”, “Hồng Nghĩa giác tư y thư”…
Về sau, những vị danh y ngày càng nhiều, như: Hoàng Đôn Hòa, Trịnh Đôn Phác, Nguyễn Quang Tuân, Lê Hữu Trác, Nguyễn Gia Phan… để lại không ít kinh nghiệm, y thuật và y đức. Hiện nay, sách y học cổ truyền có tới hàng nghìn quyển, trong đó bộ “Hải Thượng Lãn Ông y tông tâm lĩnh” là bộ y thư đồ sộ nhất nước ta, là thành tựu của nền y học cổ truyền mà đến nay còn nguyên giá trị.
Đến triều Nguyễn, vua Gia Long từng cho đặt Thái y viện để chăm sóc sức khỏe cho vua, hoàng tộc, hậu cung, quan lại và quản lý các hoạt động y tế của cả nước. Ngoài ra, triều đình Nguyễn cho lập Ty Lương y ở các tỉnh để chăm lo các vấn đề y tế ở địa phương. Thời vua Tự Đức, giảng đường dạy nghề thuốc cũng được thiết lập.
Đặc biệt, trong tất cả các triều đại phong kiến ở Việt Nam, duy chỉ có triều Nguyễn là xây dựng một bệnh viện khám chữa bệnh dành riêng cho thái giám, nữ quan – gọi là Bình An đường (1823). Bình An đường là nơi khám, điều trị và tĩnh dưỡng cho thái giám, nữ quan và cung nhân, cung nữ, thị nữ khi lâm bệnh nặng, được đặt dưới sự trông coi của Thái y viện. Ngôi nhà này được xây dựng nhằm mục đích tạo sự thuận tiện cho người nhà ở lại săn sóc, thuốc men và đặc biệt tránh được tình trạng chết trong cung cấm, là điều cấm kỵ.
Tư liệu châu bản cho biết, Bình An đường là một ngôi nhà có 6 vì kèo 5 gian 2 chái, tọa lạc góc Đông Bắc Đại Nội, phía bên phải cửa Hòa Bình. Ngoài chức năng khám chữa bệnh, Bình An đường cũng được xem như một “nhà xác”, lo việc hậu sự cho các nữ quan, cung nữ. Sau năm 1945, Bình An đường bị lãng quên, trở nên hoang phế.
Vị hoàng thân đầu tiên làm bác sĩ
Các tư liệu cho biết, vị vua khai sáng triều Nguyễn là vua Gia Long trong thời gian ở ngôi (1802 - 1819) từng sử dụng bác sĩ người Pháp là Despiau và Treillard. Tuy nhiên, sự xuất hiện bác sĩ Tây y không làm thay đổi thói quen chữa bệnh bằng Đông y của triều đình nhà Nguyễn. Việc chăm sóc sức khỏe trong cung đình hầu như vẫn do các thầy thuốc Thái y viện đảm nhiệm.
Đến giai đoạn 1876 - 1884, trong Phái bộ của người Pháp (Légation) tại Huế cũng có bác sĩ song cũng không tạo được ảnh hưởng gì đối với triều đình nhà Nguyễn vì vua Tự Đức hạn chế sự qua lại của các quan trong triều với người Pháp. Từ năm 1885, Tây y mới dần thâm nhập vào sinh hoạt của triều đình nhà Nguyễn.
Nếu như năm 1889, Tổng Trú sứ Rheinart còn phải “năn nỉ” phía Nam triều cho phép một bác sĩ người Pháp khám bệnh cho vua Đồng Khánh, thì vào năm 1895, vua Thành Thái đã cho gọi Giám đốc Bệnh viện Huế là bác sĩ Henry vào cung chăm sóc sức khỏe cho bà phi thứ nhất và bà phi thứ hai vượt cạn.
Từ thời vua Duy Tân, bác sĩ người Pháp còn đảm nhiệm khám chữa bệnh cho các thành viên hoàng tộc và đại quan triều đình. Các báo cáo cho thấy, năm 1915 số lượt thăm khám cho triều đình là 44 lượt trong đó 11 lượt cho nhà vua, 3 lượt cho hoàng thái hậu, 12 lượt cho thành viên hoàng tộc trong cung An Lang, 18 lượt cho các quan thượng thư và gia đình của họ. Từ lúc này, một vài thầy thuốc Thái y viện đã tiếp cận phương pháp Tây y.
Sau này, vua Bảo Đại có bác sĩ riêng là người Pháp, Nam triều cũng có hẳn một bộ phận chăm sóc sức khỏe theo lối Tây y (Service du Y tế hay Y tế sở) với các thành viên đều là người Việt. Bác sĩ Ưng Thông - thành viên hoàng tộc và là người tốt nghiệp Trường Y Hà Nội khóa đầu tiên, được cử làm Tham lý Y tế.
Các tài liệu cho biết, bác sĩ Ưng Thông gọi Tuy Lý vương Miên Trinh bằng ông nội. Khi còn nhỏ, ông vừa theo Nho học vừa học Tây học tại các trường ở Huế. Sau đó, ông theo học Trường Y Hà Nội (Trường Y khoa Đông Dương). Cuối năm 1907, ông tốt nghiệp, quay về quê làm bác sĩ tại Nhà thương Huế - bệnh viện Tây y đầu tiên của Việt Nam và Đông Dương, được thành lập theo sắc lệnh của vua Thành Thái.
Sau thời gian dài Tây y thâm nhập vào Việt Nam, những người đứng đầu triều đình Huế dần nhận thấy những ưu thế vượt trội. Vua Khải Định cho rằng hiệu quả thuốc Tây “mau lẹ”. Trong “Ngự giá như Tây ký”, ông đánh giá cao phép chẩn đoán bệnh của Tây y: “Nay xem y học Thái tây có ống nghe bệnh, có kính hiển vi, có thuốc xét nghiệm máu, có ống nghe phổi, tinh lại mong cho tinh hơn, có thể nói là đạt tới chỗ thần diệu vậy”. Thậm chí, vị vua này còn có ý tưởng tham phỏng phép khám bệnh của Tây y rồi dùng Nam dược điều trị - kết hợp tận dụng thế mạnh của cả hai nền y học Đông - Tây.
