Sau nhiều năm hoàn thiện hồ sơ, Di sản Thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) đã được mở rộng sang quần đảo Cát Bà (TP Hải Phòng). Nhìn lại sự kiện này để thấy thành quả của một quá trình bền bỉ, không mệt mỏi, đầy khó khăn của các cơ quan được giao nhiệm vụ.
Đêm cảm xúc
Lúc 17 giờ 40 phút ngày 16/9 giờ địa phương (tức 21 giờ 39 phút giờ Hà Nội) tại thủ đô Riyadh (Ả-rập Xê-út), ranh giới Di sản thế giới vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) được Ủy ban Di sản thế giới tại Kỳ họp lần thứ 45 phê duyệt mở rộng sang quần đảo Cát Bà (TP Hải Phòng). Sự kiện này đã đưa vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà trở thành Di sản Thiên nhiên thế giới đầu tiên ở Việt Nam có ranh giới nằm trên địa phận hai tỉnh, thành.
Vịnh Hạ Long được Ủy ban Di sản thế giới tại Kỳ họp lần thứ 18 (năm 1994) ghi vào Danh mục Di sản thế giới của UNESCO bởi giá trị nổi bật toàn cầu về cảnh quan thẩm mỹ (tiêu chí VII) và ghi danh mở rộng giá trị nổi bật toàn cầu về địa chất địa mạo (tiêu chí VIII) tại Kỳ họp lần thứ 24 (năm 2000).
Quần đảo Cát Bà (Hải Phòng) có ranh giới tiếp giáp trên biển với Di sản thế giới vịnh Hạ Long, với những đặc điểm tương đồng về cảnh quan thiên nhiên và địa chất địa mạo.
Năm 2013, quần đảo Cát Bà được Quốc gia thành viên Việt Nam đề cử với tư cách là một di sản độc lập ghi danh vào Danh mục Di sản thế giới theo tiêu chí (IX) và (X) của Công ước về bảo vệ Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới (Công ước 1972).
Sau đó, kết luận của Hiệp hội Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) tại báo cáo đánh giá kỹ thuật về hồ sơ đề cử nêu: “Khu vực đề cử quần đảo Cát Bà là một phần của vịnh Hạ Long mở rộng, bao gồm các đảo đá vôi ven bờ được hình thành qua một giai đoạn địa chất lâu dài, mang tính đại diện cho các hệ sinh thái biển, đảo nhiệt đới và cận nhiệt đới đã phát triển độc lập từ đất liền.
Quần đảo Cát Bà nằm trong khu vực thực thể địa lý vịnh Hạ Long, trải dài trên diện rộng của các vùng biển nửa kín ở vịnh Bắc Bộ.
Đặc trưng của vịnh Hạ Long là hàng trăm đảo đá vôi hùng vĩ nhô lên trên mặt nước trong xanh có kích thước từ nhỏ đến lớn, và đảo lớn nhất là đảo Cát Bà, được coi là ví dụ nổi bật của cảnh quan karst bị biển xâm thực. Nhiều đặc điểm về địa mạo được tìm thấy trong khu vực đề cử Cát Bà tương đồng và bổ trợ cho những đặc trưng có được ở vịnh Hạ Long, do đó nó là một phần không thể thiếu của vịnh Hạ Long mở rộng…”.
Do đó, IUCN đã kiến nghị Ủy ban Di sản thế giới không ghi danh đề cử này vào Danh mục Di sản thế giới để xem xét đề xuất mở rộng vịnh Hạ Long, bao gồm cả quần đảo Cát Bà theo các tiêu chí (VII) và (VIII), có thể bổ sung thêm tiêu chí (X).
Kể từ đó, việc triển khai các hoạt động bảo tồn, nghiên cứu lập hồ sơ đề cử Di sản thế giới vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà tiếp tục được đẩy mạnh.
Tháng 9/2016, trên cơ sở đề xuất của các địa phương và tham mưu của Bộ VH,TT&DL, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý cho phép TP Hải Phòng chủ trì, phối hợp với tỉnh Quảng Ninh xây dựng hồ sơ mở rộng vịnh Hạ Long sang quần đảo Cát Bà để trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, phê duyệt gửi tới UNESCO; đồng thời giao Bộ VH,TT&DL hướng dẫn TP Hải Phòng trong việc xây dựng hồ sơ Di sản Thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà theo đúng quy định của pháp luật về di sản văn hóa và các quy định có liên quan.
Quá trình xây dựng hồ sơ gặp nhiều khó khăn, với những khuyến nghị, góp ý của UNESCO, IUCN. Tuy nhiên, với tinh thần, trách nhiệm của các cơ quan chuyên môn của Bộ VH,TT&DL, sự quyết tâm của TP Hải Phòng, tỉnh Quảng Ninh, Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam, đến đầu năm 2021, hồ sơ vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà đã được chỉnh sửa, hoàn thiện theo nội dung khuyến nghị.
Theo đó, UBND TP Hải Phòng, UBND tỉnh Quảng Ninh đã thống nhất có văn bản đề nghị Bộ VH,TT&DL, Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia thẩm định và trình Thủ tướng Chính phủ cho phép gửi tới UNESCO để được ghi vào Danh mục Di sản thế giới.
Qua quá trình thẩm định, tháng 1/2021, Bộ VH,TT&DL đã báo cáo và được Thủ tướng Chính phủ đồng ý để Bộ trưởng Bộ VH,TT&DL ký hồ sơ đề cử vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà và giao Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam chủ trì, gửi hồ sơ tới UNESCO theo thời hạn quy định.
 |
| Thời khắc TS Abdulelah Al Tokhais, Chủ tịch Ủy ban Di sản thế giới Kỳ họp lần thứ 45, gõ búa thông qua hồ sơ vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà. Ảnh: Cục Di sản Văn hóa. |
Đồng thuận tuyệt đối
Ban Quản lý vịnh Hạ Long cho biết, trải qua quá trình một năm rưỡi đánh giá, thẩm định, xét hồ sơ theo quy định: Những đánh giá, ghi nhận của IUCN về các giải pháp bảo tồn vịnh Hạ Long; sự thành công của quá trình vận động ủng hộ của các tổ chức, chuyên gia quốc tế; những nỗ lực, trách nhiệm và sự phối hợp chặt chẽ giữa tỉnh Quảng Ninh và TP Hải Phòng trong việc lập hồ sơ và sự cam kết mạnh mẽ của Chính phủ Việt Nam cũng như của hai địa phương có di sản đề cử, hồ sơ đề xuất mở rộng ranh giới Di sản thế giới vịnh Hạ Long gồm cả quần đảo Cát Bà… đã nhận được sự đồng thuận tuyệt đối của 21 thành viên Ủy ban Di sản thế giới tại Kỳ họp lần thứ 45.
Đại diện chủ tọa, Chủ tịch Kỳ họp lần thứ 45 Ủy ban Di sản thế giới đã thông qua dự thảo Quyết định 45 COM 8B.3 Rev: “Phê duyệt điều chỉnh lớn ranh giới Di sản thế giới vịnh Hạ Long gộp cả quần đảo Cát Bà để trở thành vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà trong Danh mục Di sản thế giới theo tiêu chí (VII) và (VIII)”.
Sau khi điều chỉnh ranh giới, diện tích khu vực Di sản thế giới vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà tăng từ 434km2 lên 656,5km2; vùng đệm tăng từ 306,5km2 lên 341,4km2.
 |
| Làng ở Cát Bà, TP Hải Phòng. Ảnh: C.B. |
 |
| Vịnh Hạ Long. Ảnh: Đ.P. |
Ủy ban Di sản thế giới cũng yêu cầu Quốc gia thành viên Việt Nam triển khai một loạt các giải pháp để quản lý và bảo vệ toàn vẹn vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà sau khi ranh giới Di sản thế giới được mở rộng, như: Sử dụng kết quả đánh giá sức tải vịnh Hạ Long để áp dụng cho toàn bộ khu di sản mở rộng nhằm đảm bảo hoạt động du lịch không gây tác động tiêu cực đến giá trị nổi bật toàn cầu của di sản;
Điều chỉnh các dự án phát triển đảm bảo phù hợp với Đoạn 172; hướng dẫn thực hiện Công ước Di sản thế giới và triển khai đánh giá tác động di sản (HIA) đối với tất cả các dự án phát triển ở vùng đệm và khu vực liền kề vùng đệm; tăng cường cơ sở pháp lý để bảo vệ vùng đệm di sản; chỉnh sửa và hoàn thiện Kế hoạch quản lý di sản; ban hành cơ chế phối hợp quản lý di sản liên tỉnh…
Kết quả thực hiện các khuyến nghị trên sẽ được gửi tới Trung tâm Di sản thế giới UNESCO vào ngày 1/12/2024 để trình ủy ban này xét, đánh giá hiện trạng bảo tồn di sản tại Kỳ họp lần thứ 47 (2025).
* Mời quý độc giả đón đọc Bài 2: Thách thức giữa lằn ranh bảo tồn và phát triển Di sản Thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà.
