Trong khi nghiên cứu hiện đại khẳng định, những năm đầu đời mới là “thời gian vàng” để nuôi dưỡng sự phát triển toàn diện cả thể chất, cảm xúc, tư duy và tinh thần.
Nền móng của thể chất và tinh thần
Không ít phụ huynh mang tâm lý kỳ vọng con phải giỏi chữ, giỏi toán ngay từ những năm đầu đời. Tuy nhiên, quá chú trọng thành tích học tập sớm đôi khi khiến trẻ căng thẳng, mất hứng thú và thu hẹp cơ hội phát triển toàn diện.
“Ngày trước, tôi kỳ vọng con phải đọc thông viết thạo từ mẫu giáo, vào lớp 1 luôn đứng nhất lớp. Nhưng rồi, tôi nhận ra con trở nên khép kín, hay lo lắng và mất dần hứng thú giao tiếp lẫn học tập”, chị Lê Thị Hồng Nhung (phường Phú Nhuận, TP Hồ Chí Minh) chia sẻ.
Theo các chuyên gia y tế và giáo dục, “giai đoạn vàng” từ 1 đến 6 tuổi không chỉ là bước đệm, mà còn là nền móng định hình thể chất, tinh thần và trí tuệ của trẻ suốt đời. BS Nguyễn Trí Đoàn - Trưởng khoa Nhi, Hệ thống phòng khám quốc tế Victoria Healthcare (TP Hồ Chí Minh) cho rằng đây là thời điểm hệ miễn dịch của trẻ bắt đầu hoàn thiện, dễ tiếp nhận tác động từ môi trường. “Những tác động trong 5 năm đầu đời ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe lâu dài của trẻ, từ khả năng đề kháng đến nguy cơ mắc bệnh mạn tính về sau”, ông nhận định.
Ba trụ cột cần được xây dựng từ sớm, theo bác sĩ Đoàn, gồm: Miễn dịch khỏe, dinh dưỡng cân bằng và lối sống lành mạnh. Miễn dịch khỏe đến từ tiêm chủng đầy đủ, hạn chế dùng kháng sinh không cần thiết, cho trẻ vận động ngoài trời, tiếp xúc thiên nhiên để hệ miễn dịch học cách thích nghi.
Dinh dưỡng cân bằng cần đủ bốn nhóm chất: Đạm, đường bột, béo, vitamin và khoáng chất; đồng thời hạn chế đồ ngọt, thức ăn vặt, tránh ép trẻ ăn. Lối sống lành mạnh nên hình thành qua thói quen ăn - ngủ - chơi theo nhịp sinh học tự nhiên, cùng sự yêu thương và tôn trọng cảm xúc cá nhân.
Đây là “dưỡng chất tinh thần” giúp trẻ khỏe mạnh, hạnh phúc. “Chăm sóc trẻ ở giai đoạn này không chỉ để con khỏe hôm nay, mà còn là đầu tư cho cả tương lai”, bác sĩ Đoàn nhấn mạnh.
Không chỉ thể chất, phát triển tinh thần và trí tuệ cũng là chìa khóa định hình nhân cách. GS.TS.BS Đinh Xuân Anh Tuấn - Trưởng khoa Nội Hô hấp, Bệnh viện Cochin (Paris, Pháp) nhấn mạnh sự phát triển đồng bộ thân - tâm - tuệ: Thân thể khỏe mạnh (thân cường) để chống chọi bệnh tật; tư duy độc lập, sáng tạo, biết giải quyết vấn đề (tuệ sáng); đời sống tinh thần tích cực, biết yêu thương và hòa nhập cộng đồng (tâm an). “Một đứa trẻ có thân thể khỏe mạnh nhưng tâm hồn tổn thương sẽ không thể phát triển bền vững”, ông nói.
Thực tế từ các gia đình cũng minh chứng điều này. Khi trẻ được ngủ đủ, ăn đúng, chơi đủ thay vì bị ép học sớm, các em thường khỏe mạnh, phát triển đều và có kỹ năng xã hội tốt.
Chị Lê Thị Thu Cúc (phường Tân Sơn Nhì, TP Hồ Chí Minh) kể: “Từng có lúc tôi lo con học không bằng bạn bè vì cho bé đi chơi nhiều. Nhưng sau một năm, tôi thấy con khỏe mạnh, ít bệnh vặt, linh hoạt và nói chuyện vui vẻ. Cháu quan tâm thiên nhiên, thích khám phá và luôn hỏi nhiều điều mới mẻ. Đó là món quà cha mẹ không thể dạy chỉ bằng sách vở”.
Khơi mở phát triển đa lĩnh vực
Ông Dương Ngọc Tú - CEO Hệ thống Trường Mầm non quốc tế Wisdomland World School (TP Hồ Chí Minh) cho rằng để hướng đến giáo dục toàn diện, điều cần thay đổi không chỉ chương trình học hay cách dạy, mà cả cách nhìn nhận trẻ như một cá thể độc lập. Các em cần được thấu hiểu, chứ không phải “sản phẩm” đạt chuẩn thành tích.
“Đừng chỉ nhìn vào kết quả, hãy quan tâm đến hành trình trưởng thành. Con cần tự lực khám phá, cha mẹ là người tạo môi trường, không phải người cầm tay chỉ việc”, ông Tú chia sẻ.
Một nguy cơ đáng lo ngại hiện nay là lệch trọng tâm giáo dục, khi người lớn chỉ chăm chăm vào điểm số, quên đi quá trình trưởng thành riêng của mỗi trẻ. Tâm lý so sánh, áp đặt dễ khiến trẻ mất cơ hội khám phá bản thân. “Những tinh hoa ẩn bên trong con cần được khám phá khéo léo, không phải bằng ép buộc hay so sánh. Mỗi trẻ là một thế giới khác biệt. Giáo dục không phải cuộc đua ai đến trước, mà là hành trình tìm ra con đường phù hợp nhất”, ông Tú nói.
Ông khuyến nghị phụ huynh và nhà trường nên khơi gợi phát triển đa lĩnh vực qua các hoạt động âm nhạc, nghệ thuật, thể thao, vận động thể chất và hoạt động xã hội. Tư duy giáo dục khai phóng, mở rộng trải nghiệm, khơi gợi trí tuệ cảm xúc và cá tính riêng sẽ giúp trẻ từng bước nhận diện năng lực, sở thích. Đây không phải “hướng ngoại hóa” giáo dục, mà trở về bản chất phát triển con người - một quá trình đa chiều, linh hoạt, cần sự đồng hành.
Đặc biệt, trong thời đại số, ông Tú cảnh báo nguy cơ trẻ lệ thuộc quá mức vào thiết bị công nghệ, dẫn đến thụ động và mất kết nối với thế giới thực. “Hãy tạo không gian để trẻ quan sát, cảm nhận, đặt câu hỏi. Đó mới là cách giúp các con vận dụng toàn bộ nơ-ron thần kinh để khám phá thế giới và chính mình. Đừng để con phụ thuộc vào công nghệ rồi đánh mất khả năng tư duy thực thụ”, ông Tú nhấn mạnh.
Từ góc độ thực tiễn, nhà trường cần thiết kế lại hệ sinh thái học tập: Học thuật đan xen nghệ thuật, thể thao, trải nghiệm; đồng thời tổ chức tọa đàm, tư vấn cho phụ huynh để hiểu rõ đặc điểm tâm lý và nhu cầu phát triển của trẻ theo từng giai đoạn.
Ông Dương Ngọc Tú - CEO Hệ thống Trường Mầm non quốc tế Wisdomland World School cho rằng, nuôi dạy trẻ không thể theo một khuôn mẫu. Mỗi em là một hạt giống mang trong mình hy vọng của xã hội, cần được nuôi dưỡng bằng hiểu biết và kiên nhẫn.
“Nuôi dưỡng thân - tâm - tuệ từ sớm không chỉ giúp các em khỏe mạnh, mà còn góp phần xây dựng những công dân có trách nhiệm, biết yêu thương và sống nhân văn. Quan trọng hơn, đó cũng là hành trình để cha mẹ học cách đồng hành, chữa lành và trưởng thành cùng con”, ông Tú nói.
