Tình yêu cháy bỏng với nghệ thuật làm gốm đã thôi thúc nghệ nhân trẻ Nguyễn Văn Chiến dành phần lớn tâm huyết, thời gian để bảo tồn và phát huy giá trị làng nghề gốm truyền thống của cha ông.
Đưa hồn Việt đi khắp năm châu
Nằm sát làng gốm Bát Tràng (Hà Nội), gốm Xuân Quan (Văn Giang) là niềm tự hào của nghề thủ công Hưng Yên. Với các sản phẩm như liềm, lọ hoa, ấm trà, dụng cụ pha trà (trà cụ)… gốm thủ công Xuân Quan đã có chỗ đứng trên thương trường nhờ vào chất lượng và sự tinh tế, linh hoạt trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. Và ở nơi đây, có chàng trai say mê nghề gốm Nguyễn Văn Chiến, thường được gọi với cái tên Chiến “Gốm”.
Nguyễn Văn Chiến, 31 tuổi, quê quán ở Cao Đức (Gia Bình, Bắc Ninh) nhưng được sinh ra và lớn lên tại Xuân Quan. Nghệ nhân trẻ xuất thân trong một gia đình có truyền thống làm nghề gốm thủ công.
Cha của anh là nghệ nhân Nguyễn Văn Chế - một thợ gốm thủ công nổi tiếng tài hoa với kỹ thuật tạo hình và làm men thượng thừa. Ông là người truyền lửa cho rất nhiều thế hệ theo nghề gốm thủ công, đồng thời là một học trò xuất sắc của bậc thầy trong nghề gốm - ông Căn “Thần Đất”.
Từ nhỏ, Chiến đã được truyền lửa đam mê và quen thuộc với lửa lò gốm…, và tình yêu làng nghề cứ lớn dần lên từ đó. “Chiến Gốm” mày mò tự làm ra những sản phẩm trang trí như bình hoa, lọ, đèn bàn…
Đến khi có duyên tiếp xúc với trà đạo, qua thời gian tìm hiểu, anh nhận thấy uống trà là một nét văn hóa vô cùng đặc sắc của người Á Đông trong đó có người Việt. Từ đó, anh ấp ủ và khao khát theo đuổi dòng sản phẩm trà cụ thủ công cao cấp.
Sự khác biệt trong các sản phẩm của “Chiến Gốm” còn đến từ sự khắt khe trong quá trình chọn lựa nguyên liệu. Từng chiếc ấm, chén cho đến các dụng cụ khác như khải, tống đều được anh chế tác dựa trên những nguyên liệu độc quyền. Có lẽ vì vậy mà cả “Chiến Gốm” lẫn những sản phẩm của anh đều được nhiều người trong giới coi như “của hiếm”.
Chia sẻ về dòng men Thiên Hà độc quyền của mình, Chiến cho biết, đây là dòng men gốm đặc biệt, nổi bật với vẻ đẹp huyền ảo, tựa bầu trời đêm rực rỡ ánh sao được anh nghiên cứu và chế tác thành công vào năm 2021. Dòng men này là sự kết hợp nguyên liệu tự nhiên quý hiếm và kỹ thuật nung gốm cổ truyền, tạo ra lớp men huyền ảo và lạ mắt mà chỉ có ở lò gốm của Chiến “Gốm”.
Nói thêm về dòng men Thiên Hà, Chiến tiết lộ, men đã được Ủy ban Tiêu chuẩn đo lượng chất lượng quốc gia kiểm định và xác nhận đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn về hình thức lẫn chất lượng, mang đến sự an tâm tuyệt đối cho người dùng.
“Dòng men Thiên Hà còn có tác dụng độc đáo trong thưởng trà. Lớp men giúp làm mềm nước, khử vị chát tự nhiên của trà, đồng thời làm nổi bật hương thơm tinh tế của từng loại trà, tạo nên một trải nghiệm thưởng trà trọn vẹn và thanh tao”, nghệ nhân trẻ lý giải và cho biết thêm, ngoài dòng men độc quyền Thiên Hà được nghiên cứu thành công, trước đây anh cũng chính là người tìm ra loại đất sét với hàm lượng các khoáng chất tốt mà anh đặt tên là Thạch Thố. Loại đất này được khai thác ở vùng trung du của Việt Nam, có chất lượng tương đồng với đất tử sa của Trung Quốc (dùng làm ấm trà tử sa).
Khi kết hợp đất Thạch Thố với đất sét và men Thiên Hà, chúng trở thành nguyên liệu chủ chốt tạo nên sự kỳ diệu của gốm sứ, mang lại các sản phẩm đa dạng và phong phú. Những sản phẩm mang thương hiệu Chiến “Gốm” không chỉ nổi tiếng trong nước, danh tiếng của trà cụ Thiên Hà theo các đoàn ngoại giao còn được truyền sang tận nước bạn Trung Quốc. Tại triển lãm giao lưu văn hóa hữu nghị Việt - Trung được tổ chức bởi Hiệp hội UNESCO Hà Nội, các sản phẩm của Chiến Gốm đã thu hút sự quan tâm của du khách quốc tế.
Đặc biệt, sản phẩm của Chiến đã góp mặt tại Tiệc trà Quốc gia mà cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã thân tình mời Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình thưởng thức ba sản phẩm trà thượng hạng của Việt Nam. Trong sự kiện này, hai chiếc chén men Thiên Hà do nghệ nhân Chiến “Gốm” dày công chế tác đã vinh dự được dùng làm chén chủ trong tiệc thưởng trà.
Theo Chiến kể lại, trước đó, cặp chén chủ đã được anh mang đi triển lãm tại 87 Mã Mây (Hoàn Kiếm, Hà Nội), sau đó trong hàng chục sản phẩm của các nghệ nhân khác, cặp chén này đã lọt vào “mắt xanh” của phái đoàn Trung Quốc. Họ cẩn thận mang về nước để phân tích, niêm phong trước khi chính thức được đưa vào sử dụng tại tiệc trà.
Chiến cho biết thêm, cặp chén chủ này được chế tác trong khoảng hơn 3 tuần. Trong khoảng 40 sản phẩm cùng lứa, thì có đến 50% không đạt. Trong 5 chiếc chén thành công mà anh ưng ý nhất thì có 2 chiếc đã được mang đi trưng bày rồi sau đó may mắn được chọn để tiếp khách quý.
Đến bây giờ, Nguyễn Văn Chiến vẫn còn thấy háo hức khi nhớ lại sự kiện đó, bản thân anh cảm thấy bất ngờ và hạnh phúc khi sản phẩm được chọn để lãnh đạo Đảng dùng để tiếp đãi khách quý.
Người muốn đi ngược dòng
Chiến “Gốm” cho biết, muốn làm chủ được dòng men “khó tính” Thiên Hà, bắt buộc các quy trình phải nghiêm ngặt, từ khai thác phôi đất, sàng lọc. Trung bình mỗi ngày nếu tập trung làm hết công sức có thể cho ra từ 20 - 30 phôi sản phẩm vuốt tay.
Trước khi chuyển sang công đoạn hoàn thiện phom hình, các phôi này cần phải chờ từ 2 - 3 ngày để khô tự nhiên, phụ thuộc vào yếu tố thời tiết. Tuy nhiên, tỷ lệ thành công của các sản phẩm vuốt tay sau khi nung rất thấp, chỉ từ 45 - 50%.
Bằng niềm say mê mãnh liệt với nghề gốm thủ công cũng như những nỗ lực và sáng tạo mang dấu ấn cá nhân, năm 2024, Nguyễn Văn Chiến vinh dự được trao tặng danh hiệu Nghệ nhân quốc gia. Thương hiệu Chiến “Gốm” được định giá, định danh trong làng gốm. Đây là điều không phải nghệ nhân trẻ nào cũng may mắn có được.
Các sản phẩm vuốt tay của Chiến “Gốm” nhiều năm qua đã trở thành “cơn sốt” trong giới say mê trà cụ thủ công, điều đó thôi thúc anh tiếp tục say mê, sáng tạo và cống hiến. Đặc biệt, sau sự kiện ở tiệc trà, Chiến cảm thấy trách nhiệm làm nghề của mình còn lớn hơn nữa.
“Tôi cảm thấy mình cần phải tiếp tục nghiên cứu, sáng tạo thêm nhiều loại men đặc sắc như thế nữa, đồng thời đang tìm tòi các loại men khác biệt và mang hơi hướng đi ‘ngược dòng’ với mọi người.
Nhất là về độ khó và kỹ tính hơn”, Chiến “Gốm” bộc bạch và nói thêm, bản thân sẽ tiếp tục làm bằng sự đam mê và tâm huyết của mình, đến khi nào không thể làm được nữa. Không quá quan tâm đến việc mình được nổi tiếng hay không.
Nói về dự định trong thời gian tới, Nguyễn Văn Chiến cho biết, bản thân dự định sẽ cho ra các sản phẩm hữu dụng hơn ngoài sản phẩm đã có. “Bản thân tôi không thích giậm chân tại chỗ, luôn muốn sáng tạo, làm những cái mới. Thử sức mình với các yếu tố, các sản phẩm, đồ chơi trên bàn trà nhiều hơn. Tiếp cận với thời đại hơn, phục vụ nhiều lứa tuổi hơn”, Chiến cho biết thêm.
Nguyễn Văn Chiến cho biết: Từ nhỏ cha tôi đã dạy “làm nghề gốm, cái quan trọng nhất để thành công là phải có tâm với nghề. Mỗi sản phẩm làm ra đều như đứa con tinh thần của mình, do vậy phải truyền được tình cảm, phải nâng niu thì mới cho ra được những sản phẩm tốt nhất, chất lượng nhất…”.
