Cảm thụ văn học qua khai thác các biện pháp nghệ thuật
Một trong những biện pháp để học sinh có năng lực cảm thụ văn tốt là giúp các em nhận biết được biện pháp nghệ thuật được tác giả sử dụng trong tác phẩm.
Những biện pháp nghệ thuật thường gặp trong các bài văn, bài thơ ở bậc tiểu học là: So sánh, nhân hóa, điệp từ và đảo ngữ.
Để cảm thụ tác phẩm văn học thông qua khai thác các biện pháp nghệ thuật, học sinh cần thực hiện tốt các yêu câu sau đây:
Hiểu được thế nào là biện pháp nghệ thuật: So sánh, nhân hóa, điệp từ và đảo ngữ..., (thông qua phân môn Luyện từ và câu);
Xác định đúng biện pháp nghệ thuật trong bài văn, bài thơ (thông qua môn tập đọc);
Xác định đúng những từ, cụm từ, hình ảnh thể hiện biện pháp nghệ thuật và cảm nhận được giá trị nghệ thuật làm tăng giá trị nội dung, ý nghĩa của bài văn, bài thơ.
Trau dồi hứng thú khi tiếp xúc với văn, thơ
Trau dồi khi tiếp xúc với văn thơ chính là tự rèn luyện mình để có nhận thức đúng, tình cảm đẹp, từ đó đến với văn học một cách tự giác, say mê. Đây là yếu tố quan trọng của cảm thụ văn học.
Đối với giáo viên, cần có giọng đọc diễn cảm và luôn luôn đổi mới phương pháp dạy học để lôi cuốn học sinh; dùng những từ ngữ không chỉ đúng mà phải hay, nói - viết thành câu cho rõ ý, sinh động và gợi cảm, ...
Đối với học sinh: Có giọng đọc diễn cảm tốt, có hứng thú trong các giờ tập đọc, biết lắng nghe và vận dụng, từ đó đến với văn học một cách say mê.
Tích lũy vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và văn học
Cảm thụ văn học là quá trình nhận thức có ảnh hưởng bởi vốn sống của mỗi người. Cảm thụ văn học diễn ra ở mỗi người không hoàn toàn giống nhau do nhiều yếu tố như: Vốn sống, vốn hiểu biết, năng lực và trình độ kiến thức yếu tố di truyền. Tình cảm và thái độ khi tiếp xúc với văn học được thể hiện qua hoạt động và quan sát cuộc sống hàng ngày.
Trong các giờ học Tiếng Việt, giáo viên luôn luôn chú ý đến liên hệ thực tế cuộc sống với văn học để các em hình thành được kĩ năng vận dụng thực tế, cuộc sống với văn học, đồng thời qua đó giúp các em tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống với văn học.
Quan sát kĩ chẳng những giúp học sinh viết được bài văn hay mà còn tạo điều kiện để các em cảm nhận được vẻ đẹp của thơ văn một cách tinh tế và sâu sắc.
Bên cạnh vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống, học sinh còn cần tích luỹ cả vốn hiểu biết về văn học thông qua đọc sách thường xuyên, từ đó, mở rộng tầm nhìn cuộc sống, khơi sâu những suy nghĩ và cảm xúc, góp phần khơi dậy năng lực cảm thụ văn học.
Cung cấp những kiến thức cơ bản khi cảm thụ văn học
Những kiến thức cơ bản giáo viên cần cung cấp cho học sinh như: Kiến thức về ngữ âm và chữ viết tiếng Việt; kiến thức về từ ngữ, ngữ pháp…
Qua các giờ tập đọc, kể chuyện, tập làm văn, học sinh sẽ được làm quen và cảm nhận bước đầu về một số kiến thức liên quan đến cảm thụ văn học như: Hình ảnh (là toàn bộ đường nét, màu sắc, đặc điểm của người, vật, cảnh bên ngoài được ghi trong tác phẩm nhờ đó ta có thể tưởng tượng ra); chi tiết (là điểm nhỏ, ý nhỏ trong nội dung); bố cục (là sự xếp đặt, trình bày các phần để tạo nên một nội dung hoàn chỉnh) .
Giáo viên giúp học sinh phát huy trí tưởng tượng, phân tích văn học..., từ đó yêu thích môn Tập đọc, yêu Tiếng Việt hơn. Qua cảm thụ, học sinh tăng cường vốn từ ngữ, biết sử dụng các phương pháp so sánh, nhân hoá, liên tưởng, hoán dụ, ẩn dụ ... trong bài tập làm văn của mình.
Rèn kỹ năng viết đoạn văn về cảm thụ văn học
Để làm tốt cảm thụ văn học, học sinh cần: Đọc kỹ đề bài, nắm chắc yêu cầu của bài tập, biết đặt ra những câu hỏi như: Bài này yêu cầu gì? Cần nêu bật được cái gì?
Với giáo viên, khi đưa câu hỏi phải gợi được cảm xúc, gợi liên tưởng, phát huy trí tưởng tượng của học sinh. Giáo viên cần thoát khỏi các câu hỏi tìm hiểu bài trong sách giáo khoa, phải chủ động sáng tạo, tìm tòi để đặt ra những câu hỏi khơi gợi học sinh tìm hiểu về vần điệu, từ ngữ, hình ảnh, nhân vật, hành động... trong bài tập đọc.
Giáo viên giúp học sinh đọc và hiểu về câu thơ, câu văn hoặc đoạn trích được nêu trong đề bài dựa vào yêu cầu cụ thể của bài tập để tìm hiểu; giúp học sinh cảm nhận được cái hay, cái đẹp của văn, thơ thông qua nội dung nghệ thuật; nắm bắt được tư tưởng chủ đạo của tác giả. Từ đó, biết bộclộ suy nghĩ của bản thân, biết viết thành một đoạn văn cảm thụ sinh động ở mức độ đơn giản, phù hợp với lứa tuổi tiểu học.
Giáo viên có thể rèn kỹ năng viết đoạn văn theo các bước sau:
Bước 1: Đọc kĩ đề bài, nắm chắc yêu cầu của bài tập (yêu cầu phải trả lời được điều gì? Cần nêu bật được ý gì?...)
Bước 2: Đọc và tìm hiểu về câu thơ (câu văn) hay đoạn trích được nêu trong đề bài.
Đọc diễn cảm, đúng ngữ điệu (có thể đọc thành tiếng hoặc đọc thầm). Việc đọc đúng, đọc diễn cảm sẽ giúp mạch thơ, mạch văn thấm vào tâm hồn các em một cách tự nhiên, gây cho các em những cảm xúc, ấn tượng trước những tín hiệu nghệ thuật xuất hiện trong đoạn văn, đoạn thơ.
Dựa vào yêu cầu cụ thể của bài tập như cách dùng từ, đặt câu, cách dùng hình ảnh, chi tiết, cách sử dụng biện pháp nghệ thuật quen thuộc cùng cảm nhận ban đầu qua cách đọc sẽ giúp học sinh cảm nhận được nội dung, ý nghĩa đẹp đẽ, sâu sắc toát ra từ câu thơ (câu văn).
Bước 3: Viết đoạn văn về cảm thụ văn học (khoảng 5 - 7 dòng) hướng vào yêu cầu của đề bài. Đoạn văn có thể bắt đầu bằng một câu “mở đoạn” để dẫn dắt người đọc hoặc trả lời thẳng vào câu hỏi chính.
Tiếp đó, cần nêu rõ các ý theo yêu cầu của đề bài. Cuối cùng, có thể “kết đoạn” bằng một câu ngắn gọn để “gói” lại nội dung cảm thụ.
Đoạn văn có nội dung về cảm thụ văn học ở tiểu học cần được diễn đạt một cách hồn nhiên, trong sáng và bộc lộ cảm xúc; cần tránh mắc các lỗi về chính tả, dùng từ, đặt câu; tránh diễn giải dài dòng hoặc sa vào phân tích quá kĩ.
Các bước viết đoạn văn cảm thụ văn học
Để làm được một bài tập về cảm thụ văn đạt kết quả tốt, học sinh cần thực hiện đầy đủ các bước theo 2 cách:
Cách 1: Mở đầu bằng một câu khái quát (như nêu ý chính của một đoạn thơ hoặc đoạn văn trong bài tập đọc). Những câu tiếp theo diễn giải nhằm làm sáng tỏ ý mà câu khái quát (câu mở đoạn) đã nêu ra.
Trong quá trình diễn giải, kết hợp nêu các tín hiệu, các biện pháp nghệ thuật được tác giả sử dụng để tạo nên cái hay, cái đẹp của đoạn thơ (đoạn văn).
Cách 2: Mở đầu bằng cách trả lời thẳng vào câu hỏi chính (nêu các tín hiệu, các biện pháp nghệ thuật góp phần nhiều nhất tạo nên cái hay, cái đẹp của đoạn thơ hoặc đoạn văn).
Sau đó, diễn giải cái hay, cái đẹp về nội dung. Cuối cùng, kết thúc là một câu khái quát, tóm lại những điều đã diễn giải ở trên (như kiểu nêu ý chính của đoạn thơ hoặc đoạn văn) trong bài tập đọc.
