100% dự án là chỉ định thầu
Vi phạm đầu tiên được Thanh tra Chính phủ chỉ ra đối với tất cả các dự án là chưa thực hiện đúng quy định về việc xây dựng và công bố danh mục dự án kêu gọi đầu tư theo hình thức đối tác công tư. Việc công bố sau khi phê duyệt danh mục dự án không đúng thời điểm tháng 1 hàng năm là thiếu chặt chẽ và ảnh hưởng không tốt đến kết quả lựa chọn nhà đầu tư.
Thực tế từ khi triển khai đầu tư theo hình thức hợp đồng BT, BOT trong lĩnh vực giao thông cho đến nay, với hơn 70 dự án đã thực hiện, 100% là chỉ định thầu với lý do chỉ có 1 nhà đầu tư tham gia; không lựa chọn được nhà đầu tư nào theo hình thức đấu thầu; dẫn đến việc đàm phán ký kết nội dung hợp đồng, hình thức hợp đồng, giám sát quản lý thực hiện hợp đồng, quản lý vốn đầu tư hết sức phức tạp, nhiều bất cập sai sót, làm hạn chế hiệu quả thực hiện các dự án cũng như chủ trương đầu tư chung.
Tiếp theo là Bộ GTVT quyết định chủ trương đầu tư một số dự án còn bất hợp lý trong cân đối tổng thể và quy hoạch; một số nội dung đầu tư, tổng mức đầu tư được phê duyệt chưa đúng quy định, còn một số khoản sai lệch. Coi nặng tiêu chí hoàn vốn dự án, thiếu nghiên cứu hợp lý khả năng nộp phí của đối tượng tham gia giao thông cũng như sự ảnh hưởng đến chi phí hoạt động vận tải, chi phí xã hội trước khi quyết định chủ trương đầu tư các dự án.
Từ đó dẫn đến một số trạm thu phí có khoảng cách gần nhau bất hợp lý, giá phí tăng cao, gây khó khăn đối với người tham gia giao thông không có lựa chọn khác (điển hình như tại Hà Nội, Thái Bình, Nam Định, Hưng Yên, Hoà Bình…).
Phần lớn các dự án BOT là cải tạo, nâng cấp tuyến đường cũ nên càng tăng tình trạng dồn tích phương tiện giao thông ở những khu vực vốn đã đông đúc; không hướng đến việc mở rộng mạng lưới và phân làn giao thông hợp lý.
Một số dự án bị chỉ đích danh do quy mô cấp đường đầu tư chưa phù hợp quy hoạch được duyệt như: Hoà Lạc - Hoà Bình và cải tạo nâng cấp Quốc lộ 6, đoạn Xuân Mai - Hoà Bình; đường Thái Nguyên - Chợ Mới; cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ...
Một số nhà đầu tư được lựa chọn năng lực hạn chế, không đáp ứng yêu cầu của dự án như: 2/4 công ty trong liên danh nhà đầu tư thực hiện Dự án hầm đường bộ Phước Tượng, hầm Phú Gia không đóng góp được vốn theo cam kết phải rút khỏi liên danh và xin giảm tối đa tỷ lệ đóng góp. Các công ty thành viên Liên danh thực hiện Dự án khôi phục, cải tạo Quốc lộ 20 đoạn Km 0+000 đến Km 123+105,17 góp vốn chủ yếu bằng sản lượng thực hiện dự án không đúng cam kết hợp đồng...
Phê duyệt đầu tư sai trên 450 tỷ đồng
Theo Thanh tra Chính phủ, công tác lập, phê duyệt tổng mức đầu tư còn nhiều nội dung sai chế độ, chưa phù hợp thực tế về áp dụng đơn giá tiền lương, chế độ phụ cấp; giá và cự ly vận chuyển; cấp các loại đá, vật liệu, chi phí dự phòng, định mức máy móc thiết bị trang thiết bị...
Đoàn thanh tra kiểm tra một số nội dung về dự toán và thanh toán đối với 6 dự án xác định giá trị phê duyệt sai tăng lên tới 451.477,9 triệu đồng, trong đó dự án hầm đường bộ Phước Tượng - hầm Phú Gia là 44.164 triệu đồng; dự án nâng cấp tuyến đường Pháp Vân - Cầu Giẽ 18.783,9 triệu đồng; dự án đường Hoà Lạc - Hoà Bình và cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai - Hoà Bình 51.236 triệu đồng; dự án đường Thái Nguyên - Chợ Mới 101.059 triệu đồng...
Trước những nội dung sai phạm nói trên, Thanh tra Chính phủ kiến nghị với Thủ tướng chỉ đạo các Bộ KH&ĐT, Tài chính, Xây dựng, GTVT phối hợp rà soát những quy định pháp lý về lĩnh vực đầu tư theo hình thức đối tác công tư còn thiếu, chưa thống nhất để bổ sung điều chỉnh hoặc trình bổ sung điều chỉnh theo thẩm quyền.
Ngoài ra, Thanh tra Chính phủ còn kiến nghị yêu cầu Bộ GTVT có trách nhiệm rà soát, xử lý phê duyệt điều chỉnh tổng mức đầu tư 6 dự án kể trên và điều chỉnh các hợp đồng dự án, xác định lại chi phí tư vấn lập dự án và thu hồi nộp ngân sách phần thanh toán vượt tương ứng giá trị tổng mức đầu tư phải điều chỉnh...
