Giáo dục đại học trước vận hội lớn: Thống nhất nhận thức, hành động bứt phá

Thống nhất nhận thức để hành động đúng

Phát biểu kết luận Hội nghị giáo dục đại học năm 2025, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh: Chúng ta đang đứng trước cơ hội lớn để phát triển giáo dục đại học. Đây là thời cơ, là thời vận, là điểm bứt phá quan trọng. Nếu không kịp thời nắm bắt, phát huy lợi thế, chúng ta sẽ lỡ nhịp. Vì vậy, tư duy cần đặt ra lúc này là làm thế nào để không bỏ lỡ thời cơ, tận dụng được cơ hội, hoàn thành sứ mệnh phát triển giáo dục đại học. Qua hội nghị này, mong muốn toàn ngành cùng chung tay hành động để nắm bắt thời cơ hiếm có.

Bên cạnh niềm vui, phấn khởi khi các chủ trương lớn được ban hành, theo Bộ trưởng, cũng có những băn khoăn, lo lắng, có những câu hỏi lớn được đặt ra.

Đơn cử: Nếu không tổ chức hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục công lập, thực hiện bí thư cấp uỷ kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục thì sẽ triển khai thế nào? Việc sắp xếp, thu gọn đầu mối, sáp nhập các trường sẽ được thực hiện ra sao? Tự chủ nhưng không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính sẽ phải làm thế nào? Tới đây, các trường phải tự xét đạt chuẩn, bổ nhiệm giáo sư, phó giáo sư thì làm ra sao? Chủ trương Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong đầu tư thì “chủ đạo” cần được hiểu, thực hiện cụ thể như thế nào? Khối ngoài công lập sẽ được hưởng lợi thế gì, chính sách gì để khuyến khích phát triển giáo dục đại học trong thời gian tới?...

Trước rất nhiều vấn đề đặt ra, Bộ trưởng cho rằng, trước hết thống nhất nhận thức để hành động đúng.

Với Nghị quyết số 71-NQ/TW, nhìn một cách hệ thống, tinh thần chỉ đạo mang tính định hướng của Bộ Chính trị là cách nhìn đúng hơn về vị trí, vai trò của giáo dục đại học với đầu tư tương xứng; mong muốn các trường đại học phát triển tốc độ nhanh, mạnh hơn, định hướng rõ ràng hơn nữa, từ đó có được đội ngũ nhân lực trình độ cao, đặc biệt trong lĩnh vực quốc gia đang có nhu cầu lớn. Nghị quyết đặt yêu cầu rất cao về chất lượng và vấn đề đào tạo nhân tài; nhất là với các trường đại học công lập, tính định hướng, tính chỉ huy, tính dẫn dắt phải cao hơn. Cùng với đó, tạo điều kiện thuận lợi nhất để các cơ sở giáo dục đại học ngoài công lập phát triển.

Bộ trưởng chia sẻ, trong quá trình tham mưu xây dựng Nghị quyết số 71-NQ/TW, Bộ GD&ĐT đã nỗ lực, kiên trì thuyết phục để có thể đưa vào những nội dung mang tính đột phá, giúp giải quyết căn cơ vấn đề của ngành. Tiêu biểu là quan điểm phát huy cao nhất quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học, không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính. Đây được coi là nền tảng quan trọng cho đổi mới, mở ra cơ hội phát triển mạnh mẽ cho toàn bộ hệ thống giáo dục đại học.

Với chủ trương không tổ chức hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục công lập (trừ các trường công lập có thoả thuận quốc tế), thực hiện bí thư cấp uỷ kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục, Bộ trưởng cho biết, tại Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện 4 nghị quyết của Bộ Chính trị sáng 16/9, Tổng Bí thư, Thủ tướng Chính phủ đã phân tích kỹ lưỡng. Trong đó nhấn mạnh cần đổi mới, tăng cường vai trò vai trò lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của tổ chức đảng, nhất là vai trò người đứng đầu cấp uỷ trong các cơ sở giáo dục.

Dành nhiều thời gian để phân tích, giúp hiểu rõ việc “thực hiện bí thư cấp uỷ kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục”, Bộ trưởng nhấn mạnh vai trò lãnh đạo toàn diện, triệt để của Đảng và cho biết: thời gian tới, Bộ GD&ĐT sẽ quy định tiêu chuẩn, điều kiện với vị trí Bí thư, Hiệu trưởng để các trường thực hiện. Cùng với đó, nhắc đến cuộc đại sắp xếp các cơ sở giáo dục đại học trong thời gian sắp tới, Bộ trưởng nêu cao tinh thần sẵn sàng, đoàn kết, trách nhiệm, hợp tác vì sự nghiệp chung.

Quan điểm của Bộ GD&ĐT là khắc phục tình trạng manh mún, nhỏ lẻ, thiếu phát triển giữa các trường, đặc biệt là những trường gần nhau về lĩnh vực. Ban Chỉ đạo của Bộ đã xây dựng phương án, báo cáo Thủ tướng, chờ ý kiến chỉ đạo trước khi triển khai. Tinh thần là sắp xếp để các trường mạnh lên.

Hành động quyết liệt để tận dụng thời cơ, điều kiện thuận lợi

Bên cạnh đó, theo Bộ trưởng, việc sửa đổi Luật Giáo dục đại học đang được tiến hành cũng có định hướng tương ứng để thể chế hóa tinh thần của Nghị quyết số 71-NQ/TW; đó là điều chỉnh một số nội dung về quản lý nhà nước đối với các cơ sở giáo dục. Bộ GD&ĐT sẽ giảm bớt những nội dung can thiệp trực tiếp; thực hiện phân cấp, phân quyền, ủy quyền nhiều hơn. Nguyên tắc là “nắm chắc cái cần nắm, buông dứt khoát cái cần buông”.

Cụ thể, Bộ chủ quản sẽ tập trung 3 việc: cấp phép, rút phép, đóng cửa, giải thể để thực hiện quyền quản lý nhà nước; bổ nhiệm, miễn nhiệm, điều động, luân chuyển lãnh đạo; phê duyệt chiến lược, sứ mệnh, mục tiêu của cơ sở giáo dục đại học công lập. Các trường được trao quyền tự chủ mạnh mẽ hơn trong học thuật, tài chính, khoa học, đào tạo; nhưng trách nhiệm quản trị cũng phải rõ ràng hơn, điều này sẽ được cụ thể hóa trong luật.

Về vấn đề tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học không phụ thuộc vào độ tự chủ tài chính, Bộ trưởng cho biết, sắp tới sẽ ban hành Nghị định riêng. Bộ sẽ tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ, Bộ Tài chính, chuyển mạnh từ hỗ trợ kinh phí thường xuyên sang hình thức đặt hàng, hỗ trợ trực tiếp qua người học, để trường chủ động hơn về nguồn thu.

Khẳng định phía trước có rất nhiều việc mà hệ thống giáo dục đại học cần phải triển khai theo những định hướng mới, Bộ trưởng mong muốn các cơ sở giáo dục đại học cần triển khai nhanh hơn một số lĩnh vực đào tạo có gắn kết với nhu cầu công nghệ cao; triển khai nhanh hơn quá trình chuyển đổi số, áp dụng trí tuệ nhân tạo trong toàn ngành.

Đơn cử, hiện chúng ta có hai cơ sở dữ liệu kết nối với VneID, đó là học bạ số và văn bằng số. Hồ sơ học tập suốt đời của công dân sẽ được tích hợp với VNeID. Học bạ số sẽ triển khai từ bậc phổ thông, còn văn bằng số bao phủ cả phổ thông và đại học. “Cần hợp nhất dữ liệu từ nhiều năm trước để tạo nên hệ thống đầy đủ, đồng bộ. Đây là nhiệm vụ bắt buộc trong thời gian tới, các trường cần đặc biệt chú ý để cung cấp đầy đủ văn bản số”, Bộ trưởng nêu yêu cầu.

Song song đó, theo Bộ trưởng, cần phải rà soát, xây dựng kho học liệu mở dùng chung cho toàn ngành và cung cấp cho xã hội để phục vụ xây dựng xã hội học tập. Đây là nhiệm vụ lớn, mang tính chiến lược. Cùng với đó là các nhiệm vụ khác như thu hút chuyên gia, giải quyết vấn đề đầu tư công.

Bộ trưởng cho biết thêm, hiện Bộ GD&ĐT đang trình Quốc hội Chương trình Mục tiêu quốc gia về hiện đại hóa giáo dục đại học, với nguồn lực đầu tư rất lớn, cùng nhiều nguồn vốn khác sẽ tiếp tục được huy động cho lĩnh vực này, nhằm hướng tới mục tiêu hiện đại hóa các trường đại học. Do đó, việc chuẩn bị đầu tư, giải ngân cho hạ tầng, xây dựng trường lớp, phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu cần được triển khai khẩn trương, nếu không sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ.

Có thể nói, các cơ sở giáo dục đại học đang đứng trước vận hội lớn, với nguồn đầu tư công 5 năm trong thời gian tới và chiến lược hiện đại hóa giáo dục đại học; cần khẩn trương chuẩn bị để hấp thụ hiệu quả nguồn lực, thúc đẩy phát triển giáo dục đại học trong thời gian tới. Bộ trưởng bày tỏ kỳ vọng sau hội nghị này, các trường sẽ xác định được định hướng phù hợp. Cả khối công lập và ngoài công lập đều sẽ đối diện áp lực cạnh tranh, qua đó nỗ lực vươn lên, đồng thời học hỏi thêm từ các mô hình quốc tế.

“Tôi kỳ vọng các trường ngoài công lập, với nguồn lực riêng, sự gắn kết doanh nghiệp và tinh thần đổi mới, sẽ định hướng chiến lược gắn với mục tiêu phát triển chung của đất nước. Nếu chỉ dừng lại ở phạm vi lợi ích riêng, sự phát triển sẽ rất hạn chế. Ngược lại, khi cùng hướng tới tầm nhìn quốc gia, chúng ta sẽ có cơ hội để thực sự lớn mạnh”. Nhấn mạnh điều này, Bộ trưởng cũng thông tin, trong Nghị quyết số 71-NQ/TW và các văn bản sắp tới, khu vực ngoài công lập sẽ nhận được nhiều ưu tiên hơn, đặc biệt về đất đai, thuế, thủ tục và các chính sách khuyến khích đầu tư.

Riêng về tuyển sinh năm 2026, Bộ trưởng cho biết, cơ bản vẫn giữ ổn định. Nhưng dần dần, theo kế hoạch đến năm 2027, Kỳ thi tốt nghiệp THPT sẽ từng bước áp dụng hình thức thi trên máy tính. Bộ GD&ĐT sẽ mời các đơn vị tổ chức bài thi đánh giá năng lực trên máy tính ngồi lại để thống nhất về nguyên tắc, tiêu chí, đảm bảo chuẩn mực, tránh chênh lệch quá lớn giữa các trường.

Mặc dù còn nhiều khó khăn, nhưng chưa bao giờ ngành Giáo dục được quan tâm, tạo nhiều điều kiện thuận lợi phát triển như hiện nay. Đặc biệt, giáo dục đại học đang ở tâm điểm, là trọng tâm cho ưu tiên phát triển. Đây là trách nhiệm chung. Bộ trưởng mong mỏi toàn thể đội ngũ cùng đồng lòng, lan tỏa tinh thần này để hoàn thành trách nhiệm với đất nước.