Những dòng sông, hồ gắn bó với lịch sử hình thành và phát triển của Hà Nội như sông Tô Lịch, sông Nhuệ - Đáy, Kim Ngưu hay hệ thống hồ nội đô không chỉ là yếu tố cảnh quan, điều hòa khí hậu mà còn giữ vai trò quan trọng trong tiêu thoát nước và cân bằng sinh thái đô thị. Việc bảo vệ và từng bước phục hồi các nguồn nước mặt này vì thế trở thành yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng.
Thực trạng ô nhiễm đặt ra yêu cầu đổi mới cách tiếp cận
Theo các cơ quan chuyên môn, nguồn nước mặt trên địa bàn Hà Nội đang chịu áp lực lớn từ nước thải sinh hoạt, nước thải sản xuất và quá trình đô thị hóa nhanh. Dân số tăng, mật độ xây dựng cao trong khi hệ thống thu gom, xử lý nước thải chưa được đầu tư đồng bộ trong nhiều năm là nguyên nhân khiến nhiều tuyến sông, hồ bị suy giảm chất lượng nước.
Các chuyên gia môi trường nhận định, ngoại trừ sông Hồng có lưu lượng lớn và khả năng tự làm sạch cao, phần lớn các sông nội đô và vùng ven đều có dấu hiệu ô nhiễm hữu cơ, vi sinh vượt quy chuẩn. Một số đoạn sông, hồ rơi vào tình trạng phú dưỡng, nước đen, mùi hôi, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh hoạt của người dân và mỹ quan đô thị.
Tuy nhiên, thay vì chỉ nhìn nhận đây là “điểm nghẽn”, Hà Nội đã xác định rõ đây cũng là cơ hội để đổi mới tư duy quản lý môi trường nước, chuyển từ xử lý tình huống sang cách tiếp cận tổng thể, lâu dài và bền vững.
Một trong những giải pháp then chốt được Hà Nội triển khai mạnh mẽ trong giai đoạn hiện nay là đầu tư hệ thống hạ tầng xử lý nước thải tập trung. Việc đưa vào vận hành Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá - công trình xử lý nước thải lớn nhất miền Bắc với công suất thiết kế khoảng 270.000 m3/ngày/đêm - được xem là bước ngoặt quan trọng trong công tác bảo vệ nguồn nước mặt của Thủ đô.
Nhà máy Yên Xá không chỉ góp phần nâng tỷ lệ nước thải sinh hoạt đô thị được xử lý lên khoảng 50%, mà còn tạo tiền đề để từng bước cải thiện chất lượng nước tại các sông nội đô như Tô Lịch, Lừ, Sét. Việc áp dụng công nghệ tiên tiến, quy trình vận hành khép kín, kiểm soát nghiêm ngặt đầu vào - đầu ra cho thấy quyết tâm của Hà Nội trong việc đầu tư bài bản, không chạy theo giải pháp ngắn hạn.
Song song với đó, thành phố đang nghiên cứu, chuẩn bị đầu tư các nhà máy xử lý nước thải tại khu vực phía Đông và phía Nam, nhằm giải quyết triệt để tình trạng ô nhiễm tại các lưu vực sông chịu áp lực đô thị hóa cao. Đây là hướng đi thể hiện tầm nhìn dài hạn, phù hợp với mục tiêu phát triển đô thị xanh, thông minh và bền vững.
Siết chặt quản lý, nâng cao hiệu lực pháp luật
Bên cạnh đầu tư hạ tầng, Hà Nội đặc biệt chú trọng tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong quản lý môi trường nước. Công tác kiểm tra, giám sát hoạt động xả thải được đẩy mạnh; các cơ sở sản xuất, kinh doanh có nguy cơ gây ô nhiễm cao được đưa vào diện theo dõi trọng điểm.
Việc ứng dụng công nghệ số, lắp đặt hệ thống quan trắc tự động tại các điểm xả thải lớn và các đoạn sông nhạy cảm giúp cơ quan chức năng theo dõi chất lượng nước theo thời gian thực, kịp thời phát hiện và xử lý vi phạm. Đây được xem là bước tiến quan trọng trong quản lý môi trường, góp phần thu hẹp khoảng trống giám sát và nâng cao tính minh bạch.
Thành phố cũng kiên quyết không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế. Các dự án đầu tư mới chỉ được chấp thuận khi đáp ứng đầy đủ yêu cầu về xử lý nước thải, bảo vệ môi trường; những trường hợp vi phạm nghiêm trọng bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật.
Các chuyên gia cho rằng, để giảm ô nhiễm nguồn nước mặt một cách bền vững, vai trò của doanh nghiệp và người dân là yếu tố quyết định. Doanh nghiệp cần chủ động đầu tư công nghệ sản xuất sạch hơn, tiết kiệm nước, tăng cường tái sử dụng và tuần hoàn nước thải. Việc vận hành nghiêm túc hệ thống xử lý nước thải nội bộ không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là trách nhiệm xã hội của mỗi doanh nghiệp đối với cộng đồng.
Đối với người dân, thay đổi thói quen sinh hoạt hàng ngày có ý nghĩa không nhỏ. Việc hạn chế xả rác xuống sông, hồ; sử dụng tiết kiệm nước; tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường tại khu dân cư là những hành động thiết thực, góp phần giảm áp lực cho hệ thống thoát nước đô thị.
Đặc biệt, vai trò giám sát của cộng đồng ngày càng được phát huy. Người dân chủ động phản ánh các hành vi xả thải trái phép, gây ô nhiễm môi trường đến chính quyền và cơ quan chức năng chính là “cánh tay nối dài” giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
Giảm ô nhiễm nguồn nước mặt tại Hà Nội không phải là nhiệm vụ của riêng một ngành hay một cấp chính quyền, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Khi các chính sách được thực thi quyết liệt, hạ tầng được đầu tư đồng bộ, doanh nghiệp tuân thủ pháp luật và người dân đồng hành, mục tiêu phục hồi sông hồ, cải thiện môi trường nước hoàn toàn có cơ sở để đạt được.
Đó không chỉ là câu chuyện bảo vệ môi trường, mà còn là hành trình gìn giữ những giá trị tự nhiên gắn liền với lịch sử và bản sắc của Thủ đô. Một Hà Nội xanh hơn, sạch hơn, đáng sống hơn chính là nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững trong hiện tại và tương lai.
