(GD&TĐ)-Với môn Vật lý, theo tài liệu ôn thi TNPT của Bộ GD&ĐT năm học 2010– 2011, chương trình thi môn Vật lý gồm các phần: Dao động và sóng cơ học; Dao động điện từ và dòng điện xoay chiều; Tính chất sóng của ánh sáng; Lượng tử ánh sáng; Sơ lược về thuyết tương đối hẹp; Hạt nhân nguyên tử; Vi mô, vĩ mô; Động lực học vật rắn.
 |
>Kinh nghiệm học và làm bài thi tốt nghiệp THPT môn Toán
>Bí quyết làm bài thi tốt nghiệp THPT môn Ngữ Văn
>Đạt điểm cao môn Sinh học không khó
>“Bí quyết” làm bài tốt phần kĩ năng đề thi môn địa lí
>Để ôn tập và làm tốt bài thi tốt nghiệp môn Địa lí
>Để làm tốt bài thi tốt nghiệp môn Lịch Sử
>Những lưu ý trong học ôn và thi tốt nghiệp THPT môn Anh Văn
Vì vậy, các em có thể dựa vào phân chia đó để bố trí và sắp xếp thời gian học ôn từng phần trong khoảng thời gian hợp lý. Cuối đợt ôn tập, các em nên bố trí thời gian ôn tập tổng hợp tất cả các phần.
Thứ hai, đối với môn Vật lý, các em cần ôn tập lý thuyết và luyện làm bài tập.
Về lý thuyết vật lý.
Đầu tiên, các em cần nhớ các khái niệm, định nghĩa, định luật trong sách giáo khoa chính xác về mặt ý nghĩa vật lý. Nếu các em học không kỹ, chỉ nhớ mang máng hoặc học vẹt thì các em dễ mắc phải sai lầm khi làm bài.
Ví dụ: Trong các khái niệm dao động cơ học. Phát biểu nào sau đây là đúng:
A. Dao động tuần hoàn là dao động mà vị trí của vật được lặp lại như cũ sau những khoảng thời gian bằng nhau.
B. Dao động tự do là dao động chỉ phụ thuộc vào các đặc tính của hệ, không phụ thuộc vào yếu tố bên ngoài.
C. Dao động được duy trì không cần tác dụng của ngoại lực tuần hoàn được gọi là tự dao động.
D. Dao động cưỡng bức là dao động được duy trì do tác dụng của một ngoại lực biến đổi.
Từ đề bài, các em thấy phương án A nói về khái niệm dao động tuần hoàn. Ở đây, trạng thái được lặp lại bao gồm vị trí và hướng chuyển động của vật. Vì vậy, phương án A chưa chính xác. Phương án B nói về khái niệm dao động tự do. Chu kỳ của dao động tự do phụ thuộc vào các đặc tính của hệ và không phụ thuộc vào các yếu tố bên ngoài. Vì vậy, phương án B cũng chưa chính xác. Phương án D nói về khái niệm dao động cưỡng bức.Trong đó, ngoại lực phải biến đổi tuần hoàn. Vì thế, phương án D không đúng. Phương án C nói về tự dao động. Dao động được duy trì không cần tác dụng của ngoại lực tuần hoàn được gọi là tự dao động. Vì vậy, phương án đúng là phương án C.
Ví dụ: câu 30, đề thi tốt nghiệp THPT 2009 mã đề M134.
Khi nói về sóng cơ học, phát biểu nào sau đây sai?
A.Sóng trong đó các phần tử của môi trường dao động theo phương vuông góc với phương truyền sóng gọi là sóng ngang.
B.Bước sóng là khoảng cách giữa hai điểm gần nhau nhất trên cùng một phương truyền sóng mà dao động tại hai điểm đó ngược pha nhau.
C.Sóng trong đó các phần tử của môi trường dao động theo phương trùng với phương truyền sóng gọi là sóng dọc.
D. Tại mỗi điểm của môi trường có sóng truyền qua, biên độ của sóng là biên độ dao động của phần tử môi trường.
Đọc đề bài, các em thấy phương án A nói về sóng ngang, phương án B nói về bước sóng, phương án C về sóng dọc, phương án D về biên độ sóng. Các em nhớ lại chính xác các khái niệm sẽ thấy phương án B là sai và chọn phương án đó. Vì bước sóng là khoảng cách giữa hai điểm gần nhau nhất trên cùng một phương truyền sóng mà dao động tại hai điểm đó cùng pha nhau.
Về lý thuyết, chúng ta cần phải hiểu đặc điểm của các khái niệm và các đại lượng vật lý. Đối với các đại lượng vật lý, chúng ta cần nhớ công thức (nếu có) và các công thức liên hệ giữa các đại lượng vật lý đó. Vì trong đề thi, các công thức đều được biến đổi.
Đối với đặc điểm của các khái niệm, các đại lượng vật lý, các em cần hiểu đặc điểm riêng của từng khái niệm, đại lượng vật lý và so sánh giữa các đại lượng gần giống nhau.
Ví dụ: câu 39, đề thi tốt nghiệp THPT 2010 mã đề M137.
Tia tử ngoại:
A. không truyền được trong chân không.
B. được ứng dụng để khử trùng, diệt khuẩn.
C. có khả năng đâm xuyên mạnh hơn tia gamma.
D. có tần số tăng khi truyền từ không khí vào nước.
Theo đặc điểm của tia tử ngoại, các em biết chúng có ứng dụng để khử trùng, diệt khuẩn. Nhưng chúng ta có thể học các kiến thức theo cách liên kết với nhau và hệ thống các đơn vị kiến thức cùng dạng với nhau. Trong thang sóng điện từ, chúng ta biết bước sóng của tia tử ngoại dài hơn bước sóng của tia gamma. Sóng điện từ có thể lan truyền trong chân không nên tia tử ngoại cũng truyền được trong chân không. Mà ta biết bước sóng càng lớn thì năng lượng càng nhỏ và khả năng đâm xuyên càng kém. Vì vậy, tia tử ngoại có khả năng đâm xuyên kém hơn tia gamma. Ngoài ra, chúng ta biết khi bức xạ sóng điện từ truyền từ môi trường này sang môi trường khác thì tần số không thay đổi. Vậy nên, tần số của tia tử ngoại không thay đổi khi truyền từ không khí vào nước. Như vậy, phương án đúng là B.
Ví dụ: câu 24, đề thi tốt nghiệp THPT 2009 mã đề M134.
Đặt một điện áp xoay chiều vào hai đầu đoạn mạch chỉ có tụ điện thì
A. tần số của dòng điện trong đoạn mạch khác tần số của điện áp giữa hai đầu đoạn mạch.
B. cường độ dòng điện trong đoạn mạch sớm pha π/2 so với điện áp giữa hai đầu đoạn mạch.
C. cường độ dòng điện trong đoạn mạch trễ pha π/2 so với điện áp giữa hai đầu đoạn mạch.
D. dòng điện xoay chiều không thể tồn tại trong đoạn mạch.
Theo đặc điểm của mạch điện xoay chiều chỉ chứa tụ điện, chúng ta biết tần số của dòng điện bằng tần số của điện áp, cường độ dòng điện xoay chiều chạy qua tụ điện sớm pha π/2 so với điện áp giữa hai đầu đoạn mạch. Vậy, phương án đúng là phương án B.
Về bài tập vật lý
Trước tiên, các em cần đọc kỹ đầu bài, tóm tắt nội dung bài toán, đổi đơn vị (trong trường hợp sử dụng công thức liên hệ giữa các đại lượng vật lý khác loại), không cần đổi đơn vị (trong trường hợp sử dụng công thức tỉ lệ giữa các đại lượng vật lý cùng loại). Nếu sơ xuất các em sẽ tính toán sai bài toán. Khi tính toán với phép tính có số mũ, các em nên tính các số riêng và tính phần số mũ riêng. Như vậy, các em sẽ giảm bớt mức độ phức tạp của phép tính và hạn chế sự nhầm lẫn trong tính toán.
Ngoài ra, khi đọc một bài toán vật lý, các em cần chuyển được từ các dữ kiện bài cho thành các đại lượng vật lý tương ứng và liên hệ với các công thức hay định luật tương ứng. Vì vậy, khi học một công thức vật lý, các em cần hiểu rõ ý nghĩa vật lý của các đại lượng vật lý trong công thức và đơn vị cơ bản theo hệ SI. Để khi áp dụng, các em biết vận dụng công thức tương ứng và đổi đơn vị của các đại lượng vật lý phù hợp với bài toán.
Ví dụ: câu 26, đề thi tốt nghiệp THPT 2009 mã đề M134.
Một sóng ngang truyền theo chiều dương trục Ox, có phương trình sóng là: u = 6cos(4πt – 0,02πx); trong đó x tính bằng cm, t tính bằng s. Sóng này có bước sóng là
A.100cm. B. 150cm. C. 50cm. D. 200cm.
Từ đầu bài, chúng ta nhớ lại phương trình sóng truyền theo chiều dương trục Ox:
u = A.cos(2πft - 2πx/). Trong đó, f là tần số sóng có đơn vị là Hz; là bước sóng có đơn vị là m hoặc cm; x là tọa độ của điểm khảo sát so với nguồn O có đơn vị là m hoặc cm. Đối chiếu công thức tổng quát và công thức đề bài cho, chúng ta thu được f = 2Hz; = 100cm. Vậy, phương án đúng là phương án A.
Ví dụ: câu 16, đề thi tốt nghiệp THPT 2010 mã đề M137.
Đặt điện áp u = Ucost (với U và không đổi) vào hai đầu một đoạn mạch có R,L,C mắc nối tiếp. Biết điện trở thuần R và độ tự cảm L của cuộn thuần cảm đều xác định còn tụ điện có điện dung C thay đổi được. Thay đổi điện dung của tụ điện đến khi công suất của đoạn mạch đạt cực đại thì thấy điện áp hiệu dụng giữa hai bản tụ điện là 2U. Điện áp giữa hai đầu cuộn cảm thuần lúc đó là:
A. 2U. B. 3U. C. 2U. D. U.
Chú ý: trong bài toán khảo sát biến thiên, các em nên sử dụng công thức có chứa phần lớn các đại lượng là hằng số, chỉ có một đại lượng biến thiên.
Đọc đề bài, chúng ta thấy hiện tượng xảy ra khi thay đổi C để công suất của đoạn mạch đạt cực đại là hiện tượng cộng hưởng. Các em áp dụng công thức P = I2.R. Khi R không thay đổi, để công suất của đoạn mạch đạt cực đại thì cường độ dòng điện trong mạch phải đạt giá trị cực đại. Nếu các em sử dụng công thức: P = U.I.cos, chúng ta chỉ biết có U là hằng số còn I và chưa biết rõ, nên chúng ta không sử dụng công thức này. Khi đã xác định được hiện tượng xảy ra là cộng hưởng, chúng ta dựa vào đặc điểm của hiện tượng cộng hưởng, ta có: ZL = ZC hay UL = UC. Vậy, điện áp giữa hai đầu cuộn cảm thuần lúc đó là 2U. Phương án đúng là phương án C.
Sau khi ôn tập chu đáo, các em đã nắm vững được các kiến thức cơ bản. Các em nên tự bố trí thời gian luyện tập về tâm lý thi và tốc độ làm bài. Thời gian làm một đề thi ở nhà chỉ được phép bằng 2/3 thời gian thi chính thức, để trong lúc thi chính thức do tâm lý, chúng ta sẽ làm chậm hơn ở nhà.
Cuối cùng, về kinh nghiệm khi làm bài thi trắc nghiệm, các em nên đọc kỹ từng câu hỏi và phân tích đề bài cẩn thận trong thời gian ngắn ít hơn 1phút. Và làm được câu nào, các em phải đảm bảo chắc chắn câu đó. Do số lượng câu hỏi nhiều và thời gian làm bài mỗi câu cho phép trong khoảng thời gian một phút rưỡi. Nếu các em làm bài cẩu thả, nhanh chóng thì khi xem lại các em sẽ mất bình tĩnh và không thể xem lại được toàn bộ bài làm của mình.
Thạc sĩ Nguyễn Đức Lâm
(Trường: THPT chuyên ĐHSP Hà Nội)
