Việc sử dụng đạo cụ sương khói là yếu tố không thể thiếu của phim Tây Du Ký. Những cảnh đi mây về gió, cảnh xuất quỷ nhập thần, không chỉ những cảnh mây khói thần tiên ẩn hiện mà còn đủ loại mây khói yêu ma càng làm tăng yếu tố thần thoại cho bộ phim.
Một bộ phim có đầy đủ thần tiên lẫn yêu ma quỷ quái thì không thể không có cảnh mây khói ẩn hiện, hoặc là đặc trưng của một nhân vật nào đó. Ví dụ Hoàng Bào quái hay Chuột tinh lông vàng đều có khói màu vàng hoặc cam, Hồng Hài Nhi với lửa Tam Muội có khói màu đỏ, Hắc Hồ tinh có khói đen…
Những khung cảnh thần tiên, màn biến hóa trong Tây Du Ký cũng không thể thiếu được mây khói.
Chuyên gia về sương khói của đoàn Tây Du Ký là nghệ sĩ Lưu Lễ từ Xưởng phim Bát Nhất Bắc Kinh phụ trách. Lưu Lễ là một người lão luyện và dày dạn kinh nghiệm về đạo cụ sương khói. Ông từng đảm nhiệm vai trò chuyên gia sương khói cho nhiều bộ phim về đề tài chiến tranh trong các phân cảnh trên chiến trường đạn bom khốc liệt, lửa cháy ngút trời.
Thế nhưng, khi nhận lời với đoàn Tây Du Ký, chuyên gia Lưu Lễ cảm thấy hết sức bất ngờ và ngạc nhiên những yêu cầu thật đặc biệt về các loại khói màu dùng cho phim, ngoài ra còn cả yêu cầu về hiệu ứng tạo mây khói bằng băng khô.
Về cách chế tạo các loại khói màu, đích thân Lưu Lễ đã phải mày mò nghiên cứu để chế tạo cho ra những màu sắc của khói theo yêu cầu của đạo diễn Dương Khiết. Chất liệu để tạo mây khói là vật liệu từ thuốc nổ, và vì vấn đề an toàn, Lưu Lễ đã yêu cầu để kho chất liệu chứa thuốc nổ càng xa đoàn phim càng tốt.
Trong khi một mình ông hì hục trong kho nghiên cứu và mày mò pha trộn nhằm chế tạo ra loại khói có màu. Mỗi lần bước ra khỏi kho chứa vật liệu nổ, mặt mũi lẫn mình mẩy của Lưu Lễ đều dính đầy bột lưu huỳnh trông như hoa gấm.
Hoàng Bào quái (Nhậm Phong Pha đóng).
Hoàng Bào quái và loại khói màu vàng đặc biệt do Lưu Lễ tạo ra.
Loại chất liệu tạo khói không hề dễ dàng pha trộn, vì vậy Lưu Lễ cũng đã phải mất khá nhiều thời gian và công sức để tạo ra cho bằng được.
Trước khi quay tập 11 – Cầu viện Mỹ Hầu Vương, dường như tất cả mọi người trong đoàn đều không ai nhìn thấy mặt mũi của Lưu Lễ đâu cả, thậm chí cả giờ ăn. Duyên cớ cũng vì ông quá say sưa để pha chế ra loại khói có màu vàng ở trong kho nổ. Vì lượng khói màu vàng cần dùng cho những cảnh quay của Hoàng Bào quái là rấtlớn nên cũng mất khá nhiều thời gian.
Mỗi khi bước ra ngoài, Lưu Lễ thường bị khói bên trong kho “hun” đến mức ho sặc sụa, toàn thân phủ một màu vàng khè củalưu huỳnh. Chất liệu khói vàng này sau khi được nung nóng sẽ được quấn vào phía bên trong chiếc áo choàng của Hoàng Bào quái (Nhậm Phong Pha đóng).
Trước khi quay cảnh Hoàng Bào xuất hiện, đầu tiên sẽ vén chiếc áo choàng lên, nhờ lớp khói vàng bay ra che phía trước, chỉ đến khi Hoàng Bào bước đi thì hình ảnh mới dần dần xuất hiện. Cảnh quay này cho người xem có cảm giác như Hoàng Bào hiện ra từ đám khói vàng.
Loại chất liệu tạo khói sử dụng lâu sẽ gây ngạt thở và rất dễ bị lạnh.
Để phục vụ cho một cảnh quay mây khói thế này, cần đến hơn chục bình để tạo mây.
Vật liệu băng khô là chất liệu Carbon dioxide (CO2) khi hòa tan sẽ cho ra loại khói màu trắng. Loại khói này có thể bay lập lờ trên mặt đất, tạo thành khung cảnh mây khói mờ ảo thần tiên. Những cảnh trên thiên đình đều sử dụng đến vật liệu này.
Thời kỳ này còn chưa có máy tạo khói, vẫn phải dùng đến những hộp băng khô khá cồng kềnh và nặng, trông gần giống như những bình oxy. Mỗi cảnh quay phải cần đến mấy chục bình như vậy, hai người có trách nhiệm ôm một bình như vậy.
Trước khiquay, nhân viên phụ trách mây khói phải cho “vận hành” để khói phủ khắp mặt đất, tạo cảm giác những lớp mây dày đặc trên trời. Trong quá trình quay vẫn không được phép ngừng lắc những chiếc bình “tạo” mây.
Vì âm thanh tạo ra từ những chiếc bình này khá ồn, ngay đến tiếng của diễn viên cũng bị tiếng phát ra từ những bình tạo khói át mất. Có lần khi đang quay thì có một vài bình khói hết “nhiên liệu”, phải dừng để thay bình khác. Lúc này, những diễn viên đang diễn trong cảnh mây khói tiên cảnh cũng không khác nào đứng chịu trận vìloại khói này khá lạnh.
Thêm vào đó,thời gian phải đứng trong “mây” khá lâu nên chân ai nấy đều lạnh toát, có người trong lúc đợi, vừa đứng vừa nhấp nhổm hai chân vì lạnh quá, có người thì chạy hẳn ra bên ngoài, khi nào có khói mới trở lại quay tiếp.
Mùi của loại khói này cũng không hề dễ chịu chút nào, rất dễ bị sặc. Khi hoạt động lâu trong phòng với loại khói này, nó dễ làm cho không khí trở nên loãng hơn, dẫn đến có cảm giác buồn nôn, chóng mặt. Do đó sau khi hoàn thành xong một loạt các cảnh quay, mọi người trong đoàn đều cố gắng chạy ra bên ngoài hít thở không khí, sau đó trở lại quay tiếp.
Vì vấn đề sử dụng loại khói này khá phiền phức như vậy nên đoàn Tây Du Ký cũng phải tranh thủ quay trong thời gian thật nhanh, hoàn thành được nhiều cảnh quay nhất có thể. Mọi cảnh quay đều liên tục, hết đợt diễn viên này diễn xong sẽ đến lớp diễn viên cảnh tới vào diễn tiếp ngay.
Xích Cước đại tiên di chuyển trên một tấm trượt có người kéo bên dưới.
Ngoài ra, sử dụng vật liệu băng khô tạo khói cũng khiến cho mặt đất bị che gần như hoàn toàn, nhiều lúc cao đến quá nửa người. Trong khi đó bên trong trường quay không khí lại thêm ngột ngạt. Những diễn viên không thể chịu được thời gian dài tiếp xúc với băng khô cũng dễ dàng bị bất tỉnh.
Trong một cảnh quay Xích Cước đại tiên trên đường đến dự Hội bàn đào của Vương Mẫu nương nương, dọc đường gặp Ngộ Không. Cảnh này, nghệ sĩ Hàn Thiện Tục vai Xích Cước đại tiên đứng trên một tấm trượt nhỏ có đường ray chạy phía dưới sàn nhà, tấm trượt do nhân viên đoàn dùng dây cáp kéo, tạo cảm giác như nhân vật đang lướt trong mây chứ không phải bước đi.
Tuy nhiên, do nhân viên có trách nhiệm theo dõi bình đốt băng khô tạo mây và người kéo dây tấm trượt đều phải nằm trên sàn nhà, nhiều lúc phải nín thở và nằm ẩn phía dưới lớp khói.
Lần quay thứ nhất, cảnh quay với tấm trượt để tạo cho hình ảnh Xích Cước đại tiên cầm quạt vừa đi vừa phe phẩy thậtphiêu diêu, thanh thoát bắt đầu: Khi tấm trượt vừa được kéo, Xích Cước đứng còn chưa vững nên xém chút nữa thì ngã lộn phèo và phải quay lại.
Lần quay thứ hai, Xích Cước đại tiên không bị ngã nữa nhưng dáng vẻ loạng choạng như sắp ngã, điệu bộ không khác gì một ông say rượu. Mọi người gấp rút kéo tấm trượt lại và cấp tốc quay lại trong khi lớp mây vẫn còn tận dụng được. Lần ba may mắn hoàn thành không gặp trục trặc. Sau cảnh này, diễn viên lẫn nhân viên trong đoàn lại vội vàng lũ lượt kéo nhau ra ngoài hít thở khí trời.
Với những cảnh quay sử dụng băng khô tạo mây khói, đạo diễn Dương Khiết vẫn luôn phải tỏ ra hết sức thận trọng, bởi trước đó bà từng biết đã có trường hợp tử vong vì chất liệu này.
Đạo diễn Dương vẫn còn hú hồn khi nhớ lại trường hợp ở đoàn Tây Du Ký. Sau khi thành viên đoàn kéo nhau ra hết, mọi người mới để ý không thấy nhân viên kéo tấm trượt là Đại Lý đâu. Ai nấy đều cuống cuồng quay trở lại để tìm Đại Lý, lúc này anh vẫn nằm trên mặt đất, mê man bất tỉnh. Dương Khiết vội cho người đưa Đại Lý ra bên ngoài và yêu cầu bác sĩ Tào cấp cứu khẩn trương.
Về sau đạo diễn Dương Khiết mới rõ sự tình khi Đại Lý kể lại: Trong cảnh quay thứ hai, Đại Lý nằm dưới sàn kéo tấm trượt đã cảm thấy mệt và khó chịu. Nhưng vì không muốn làm ảnh hưởng đến cảnh quay nên vẫn cố tiếp tục hoàn thành, sau đó thì lăn ra và không biết chuyện gì xảy ra nữa.
Để có được những cảnh mây khói huyền ảo như thế này, nhân viên của đoàn Tây Du Ký thậm chí đã quên cả an toàn tính mạng của bản thân.
Tai nạn trên khiến Dương Khiết thấy vô cùng cảm động, đó là tinh thần làm việc tận tụy và chịu hy sinh của nhân viên, trong đó có Đại Lý. Một nhân viên vì cảnh quay của cả đoàn mà không quản tính mạng. Để khích lệ tinh thần của Đại Lý, đạo diễn Dương Khiết đã trực tiếp phê bình và dặn dò anh này nên đặt vấn đề an toàn lên trên hết.
Ngoài ra, Dương Khiết còn đề xuất nhà sản xuất tặng Đại Lý chút tiền làm phần thưởng. Mặc dù Đại Lý chỉ là một nhân viên nhỏ trong đoàn, tuy nhiên những hành động dũng cảm của anh này khiến Dương Khiết nhớ mãi.
Bà còn nhớ trường hợp khi quay tập Họa khởi Quan Âm viện, với cảnh quay Kim Trì trưởng lão (nghệ sĩ Trình Chi đóng) bị mắc kẹt trong một căn phòng lửa cháy rừng rực.
Khi đang quay cảnh trên, một thanh gỗ ở mái hiên cháy rất to và có nguy cơ rơi xuống người diễn viên bất cứ lúc nào. Khi đó Dương Khiết đang yêu cầu cho đoàn dừng quay thì Đại Lý vội chạy lại, tay không quẳng thanh gỗ đang cháy đượm ra chỗ khác, sau đó rút chạy thật nhanh ra bên ngoài.
Hành động bất ngờ của Đại Lý vừa nhanh nhưng cũng hết sức nguy hiểm, đồng thời lại không làm ảnh hưởng đến quá trình quay của đoàn. Hơn nữa lại giúp đoàn tránh được một tai nạn không đáng có nếu thanh gỗ chẳng may rơi vào người ai đó trong đoàn.
Chính hành động liều mình dũng cảm của Đại Lý đã khiến Dương Khiết vẫn nhớ mãi tên của anh, dù chỉ là một nhân viên “quèn” trong vô số nhân viên khác của đoàn.
