Đại học tư thục: Làm thế nào để trở thành trụ cột giáo dục?

Diễn đàn Giáo dục đại học tư thục Việt Nam lần thứ nhất (FOVPHE1) với chủ đề "Vận hội và sứ mệnh của giáo dục đại học tư thục Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước" diễn ra tại Trường Đại học Hùng Vương TPHCM ngày 11/11 đặt ra nhiều vấn đề về thực trạng, cơ hội, thách thức của khối trường đại học tư thục.

Bài toán "vừa giữ bản sắc, vừa nâng cao tầm vóc"

Theo TS Trần Việt Anh, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng trường, Phó Hiệu trưởng phụ trách Trường Đại học Hùng Vương TPHCM, diễn đàn được tổ chức trong thời điểm có ý nghĩa đặc biệt, khi Bộ Chính trị vừa ban hành hai nghị quyết mang tính chiến lược: Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân.

Hai nghị quyết này không chỉ thể hiện tầm nhìn sâu rộng và hiện đại của Đảng trong bối cảnh đất nước đang vươn mình mạnh mẽ, mà còn định vị rõ vai trò của giáo dục đại học tư thục như một lực lượng quan trọng - vừa bổ sung, vừa thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế tri thức, đồng thời là động lực cho đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Ông Việt Anh đặt ra loạt vấn đề trọng tâm cho khối đại học tư thục: Làm thế nào để khối đại học tư thục thực sự trở thành trụ cột của đổi mới sáng tạo quốc gia? Làm thế nào để các trường tư thục vừa giữ được bản sắc riêng, vừa đáp ứng được nhu cầu phát triển nhân lực chất lượng cao cho đất nước? Quan trọng hơn, làm thế nào để các cơ sở giáo dục tư thục có thể hợp lực - liên kết - nâng tầm vị thế trong hệ sinh thái giáo dục đại học quốc gia và khu vực?

Trong phát biểu đề dẫn, GS.TSKH Nguyễn Đình Đức, Chủ tịch Câu lạc bộ Mạng lưới Bảo đảm chất lượng Giáo dục đại học Việt Nam nhấn mạnh rằng thực tiễn phát triển giáo dục đại học trên thế giới đã chứng minh vai trò và tiềm năng to lớn của khối đại học tư thục.

Nhiều trường đại học tư thục quốc tế đã vươn lên giữ vị thế hàng đầu trong một số lĩnh vực, trở thành động lực quan trọng cho đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế tri thức.

Ông dẫn chứng, Đại học Stanford (Mỹ), sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, đã tập trung phát triển các lĩnh vực kỹ thuật và công nghệ, góp phần hình thành nên nhiều công ty khởi nghiệp và đặt nền móng cho Thung lũng Silicon – trung tâm công nghệ hàng đầu thế giới. Hiện nay, Stanford đứng thứ 3 thế giới theo bảng xếp hạng QS.

Bên cạnh đó, Đại học Waseda (Nhật Bản), một đại học tư thục danh tiếng trong đào tạo các ngành kinh tế và xã hội - đang giữ vị trí 196 thế giới.

Tại Hàn Quốc, hai đại học tư thục hàng đầu là Yonsei University và Korea University lần lượt xếp thứ 50 và 67 thế giới, giữ vị trí thứ 2 và thứ 3 quốc gia, chỉ sau Đại học Quốc gia Seoul.

Theo GS Đức, những thành công và vai trò dẫn dắt của các đại học tư thục trên thế giới là minh chứng rõ ràng cho tiềm năng phát triển mạnh mẽ của khối đại học tư thục Việt Nam.

Bộn bề khó khăn, thách thức

Nhiều chuyên gia tại diễn đàn đã làm rõ những cơ hội và thách thức của hệ thống giáo dục đại học tư thục trong giai đoạn phát triển mới.

PGS.TS Đào Thị Thu Giang, Hiệu trưởng Trường Đại học Đại Nam, cho rằng hệ thống các trường đại học tư thục hiện đối mặt với ba thách thức lớn.

Thứ nhất là vấn đề tài chính và cơ sở vật chất. Nguồn thu của các trường tư thục vẫn phụ thuộc chủ yếu vào học phí trong khi chi phí vận hành cao, đặc biệt là chi phí đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo và nghiên cứu.

Thứ hai là nguồn nhân lực còn hạn chế. Các trường tư thục thiếu hụt giảng viên giỏi do chính sách đãi ngộ và thu hút chưa đủ cạnh tranh.

Thứ ba là uy tín và quản trị. Phần lớn các trường vẫn vận hành theo cách thức truyền thống, thiếu linh hoạt và chưa nâng cao được uy tín học thuật trong xã hội, khiến đại học tư thục vẫn thường là lựa chọn thứ hai của thí sinh sau khối công lập.

Bổ sung góc nhìn từ khía cạnh chính sách, GS.TS Nguyễn Lộc, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Bà Rịa - Vũng Tàu đã giới thiệu khái niệm “"nhòe biên", được xem là một trong những nguyên nhân cản trở sự phát triển của giáo dục đại học tư thục Việt Nam.

Theo ông, “nhòe biên” là sự mờ ranh giới giữa khu vực công lập và tư thục, khiến cho vai trò, sứ mệnh và cơ chế tự chủ của các trường tư thục chưa được xác định rõ ràng. Hiện tượng này thể hiện ở nhiều khía cạnh như tài chính, quản trị, sứ mạng, kiểm định và hợp tác.

Nếu trước đây, trường công hoạt động chủ yếu bằng ngân sách nhà nước còn trường tư dựa vào học phí, thì nay cả hai đều pha trộn nguồn lực công - tư. Tương tự, mô hình quản trị hành chính của trường công và quản trị linh hoạt của trường tư cũng đang dần hòa lẫn khi cả hai cùng áp dụng cơ chế tự chủ đại học, tiếp cận tư duy doanh nghiệp hóa.

GS Nguyễn Lộc cho rằng, để phát triển bền vững, giải pháp dành cho giáo dục đại học tư thục cần được xây dựng trên mối quan hệ tương hỗ với giáo dục đại học công lập, thay vì tách biệt hoàn toàn. Ở Việt Nam, “nhòe biên” càng rõ nét thì khu vực tư thục càng khó bứt phá.

Ông đề xuất, việc giảm thiểu “nhòe biên” cần bắt đầu từ quan điểm và chính sách quản lý, cụ thể là: Không tuyệt đối hóa ưu điểm của mô hình giáo dục đại học tư thục không vì lợi nhuận; Không coi tự chủ tài chính (tự đảm bảo toàn bộ chi phí hoạt động) là điều kiện tiên quyết để được công nhận là trường đại học tự chủ.

Lời giải từ chất lượng

Trong phần tham luận tại diễn đàn, TS Yunus Khatri (Đại học RMIT) và TS Nguyễn Kim Dung (Trung tâm Kiểm định Chất lượng giáo dục Đông A) cùng quan điểm khi cho rằng, "chất lượng là trái tim của giáo dục đại học", đồng thời khẳng định đảm bảo chất lượng chính là đòn bẩy chiến lược giúp các trường đại học tư thục chuyển mình, khẳng định thương hiệu và hội nhập bền vững.

TS Nguyễn Kim Dung cho rằng, sứ mạng của các trường đại học tư thục không chỉ là tuyên bố, mà là cam kết chuyển thành mục tiêu và kế hoạch hành động có thể đo lường.

Tầm nhìn của các trường cần khả thi và có lộ trình chiến lược rõ ràng, gắn với từng giai đoạn phát triển.

Kết thúc diễn đàn, GS.TSKH Nguyễn Đình Đức cho rằng với cơ chế linh hoạt, tự chủ và đặc biệt là sự đồng hành của doanh nghiệp, các trường đại học tư thục đang có nhiều lợi thế phát triển.

Ông nhấn mạnh, các trường cần lấy chất lượng đào tạo, chất lượng nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo làm kim chỉ nam hoạt động, hướng tới phụng sự sự phát triển của doanh nghiệp và quốc gia.

Bên cạnh việc xây dựng mô hình đa ngành, đa lĩnh vực, các trường cần chú trọng nâng cao chất lượng đầu vào và đầu ra, gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo với nghiên cứu và đáp ứng nhu cầu nhân lực của doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Đồng thời, cần tập trung phát triển STEM, ngoại ngữ, trí tuệ nhân tạo (AI) và kỹ năng mềm cho sinh viên; mạnh dạn đầu tư vào nghiên cứu, cơ sở vật chất, hạ tầng và thu hút nhân tài, hình thành nhóm nghiên cứu mạnh, trung tâm xuất sắc và các lĩnh vực công nghệ chiến lược.

Việc hiện thực hóa những định hướng này sẽ giúp các trường đại học tư thục đồng hành và góp phần tạo nên những đột phá, đóng góp tích cực vào việc triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW, Nghị quyết 59-NQ/TW, Nghị quyết 68-NQ/TW và Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về khoa học công nghệ, hội nhập quốc tế, phát triển kinh tế tư nhân và đổi mới giáo dục và đào tạo.