PGS.TS Vũ Tuấn Hưng, Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), trả lời phỏng vấn Báo Giáo dục và Thời đại về các đề xuất chính sách phát triển kinh tế - xã hội, phát triển nhân lực trong bối cảnh TPHCM bước vào giai đoạn đầu thực hiện các chỉ tiêu Đại hội Đại biểu Đảng bộ TPHCM nhiệm kỳ 2025 - 2030 đề ra.
- Thưa ông, sau khi hợp nhất với Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, TPHCM có những lợi thế gì để đạt được mục tiêu lọt vào top 100 thành phố đáng sống trên thế giới theo Nghị quyết Đại hội Đại biểu Đảng bộ TPHCM nhiệm kỳ 2025 - 2030 đề ra?
Sau sáp nhập, TPHCM mới trở thành một siêu đô thị lớn nhất cả nước và trở thành một trong những thành phố lớn của châu Á. Với không gian và nguồn lực được kết hợp, siêu đô thị này có nhiều lợi thế để phát triển như:
Thứ nhất, là lợi thế về không gian phát triển và quy hoạch vùng. Việc hợp nhất tạo dư địa và không gian mới cho xây dựng mô hình “siêu đô thị vùng” với kết nối đa trung tâm: Trung tâm hành chính - tài chính tại TPHCM, trung tâm công nghiệp - logistics tại Bình Dương và trung tâm du lịch - cảng biển tại Bà Rịa - Vũng Tàu.
Với cơ cấu mới, thành phố có điều kiện thuận lợi để phân bố lại dân cư, cơ sở hạ tầng, khu công nghiệp, dịch vụ, tài chính đẳng cấp theo hướng bền vững.
Thứ hai, là lợi thế về kinh tế và công nghiệp. TPHCM sau sáp nhập mang tiềm năng sẵn có của 3 địa phương trước đó.
Bình Dương là địa phương công nghiệp phát triển bậc nhất Việt Nam, có hạ tầng khu công nghiệp hiện đại và lực lượng lao động kỹ thuật cao. Bà Rịa - Vũng Tàu sở hữu hệ thống cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải, là đầu mối logistics quốc tế.
Sự hợp nhất này giúp thành phố hình thành vùng kinh tế - công nghiệp - dịch vụ tổng hợp, tăng cường năng lực cạnh tranh, thu hút đầu tư nước ngoài để tạo nguồn lực phát triển mạnh mẽ.
Thứ ba, là lợi thế về hạ tầng giao thông kết nối và logistics. Hệ thống kết nối đồng bộ giữa cao tốc, đường sắt, cảng biển và sân bay (Long Thành, Cái Mép - Thị Vải, Tân Sơn Nhất) sẽ tạo ra một trục thuận lợi cho phát triển logistics quốc tế, đồng thời mở ra không gian để hình thành trục kinh tế và giao thương xuyên suốt từ các đô thị TPHCM ra biển Đông.
Thứ tư, là lợi thế về du lịch, văn hóa và chất lượng cuộc sống. Tiềm năng của các địa phương tạo nên sự đa dạng và khác biệt trong một chỉnh thể thống nhất: Bà Rịa - Vũng Tàu có lợi thế du lịch biển; TPHCM có du lịch văn hóa, ẩm thực, thương mại; Bình Dương có du lịch sinh thái, hình thành chuỗi du lịch liên kết vùng.
Sự phát triển mạnh mẽ của siêu đô thị biển Cần Giờ kết nối với Vũng Tàu sẽ nâng cao sức hấp dẫn và tạo dựng hình ảnh một thành phố đa sắc thái, đáng sống.
Thứ năm, là lợi thế về hội nhập và hình ảnh toàn cầu. Vùng đô thị hợp nhất có thể trở thành “cửa ngõ quốc tế” của Việt Nam, với hệ thống cảng biển, sân bay, trung tâm tài chính, trung tâm mua sắm quốc tế và mạng lưới doanh nghiệp toàn cầu.
Hình ảnh một thành phố năng động, sáng tạo, xanh và văn minh sẽ giúp TPHCM gia tăng điểm số trong các tiêu chí xếp hạng “thành phố đáng sống” trong thời gian tới.
Thứ sáu, lợi thế về nguồn lực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và quản trị thông minh của thành phố.
Trên cơ sở sự kết hợp tiềm lực khoa học, công nghệ, nguồn nhân lực chất lượng cao từ ba địa phương sẽ tạo nên một nguồn lực thuận lợi cho sự phát triển và hình thành mạng lưới đô thị thông minh, sáng tạo, trung tâm khởi nghiệp và công nghệ cao.
Với kinh nghiệm phát triển thành phố thông minh của Bình Dương, khu đô thị hiện đại của TPHCM và những lợi thế quản trị địa phương hiệu quả của Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ mang lại những tiềm năng thuận lợi cho phát triển bền vững.
- Phát biểu chỉ đạo Đại hội Đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu các vấn đề còn tồn tại, cần quyết tâm khắc phục vấn đề ngay của thành phố, gồm: Ùn tắc giao thông, ngập lụt do biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, ô nhiễm môi trường không khí và xây dựng thành phố văn minh không có ma tuý. Theo ông, TPHCM cần những nguồn lực nào để giải quyết những vấn đề cấp bách này?
Để giải quyết các tồn tại, “điểm nghẽn” trên, theo tôi thành phố cần một số nguồn lực, sau:
Đầu tiên là nguồn lực về thể chế, chính sách và quản trị. Mặc dù TPHCM đã được Đảng và Nhà nước trao một số cơ chế, chính sách thí điểm đặc thù như Nghị quyết 98 của Quốc hội… nhưng với tốc độ và quy mô phát triển nhanh của siêu đô thị sau sáp nhập, thành phố luôn cần những cơ chế, chính sách mới thuận lợi hơn, mang tính kiến tạo để thúc đẩy phát triển mạnh mẽ.
Chính sách mở và thể chế kiến tạo, khuyến khích đổi mới sáng tạo phù hợp với xu hướng quốc tế sẽ là điều kiện cần thiết cho giai đoạn phát triển tiếp theo của siêu đô thị này.
Mô hình quản trị hiện đại, ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo sẽ tạo đà nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả, giúp thành phố phát triển nhanh và bền vững hơn, qua đó giảm thiểu những vấn đề mà Tổng Bí thư đã chỉ ra.
Tiếp đến là nguồn lực tài chính và đầu tư đủ lớn, tương xứng với sự phát triển của siêu đô thị TPHCM. Cần có cơ chế khuyến khích và khuôn khổ thể chế phù hợp cho quản trị tài chính - đầu tư, dựa trên việc huy động hiệu quả các nguồn lực từ hoạt động kinh tế của thành phố.
Cần có chính sách thu hút hợp tác công - tư hợp lý nhằm tạo sự đa dạng về nguồn lực tài chính cho phát triển, đặc biệt đối với các dự án hạ tầng, duy tu bảo trì và quản trị công trình công cộng, góp phần xây dựng văn minh đô thị.
Song song đó là các dự án chống ngập, ứng phó thiên tai hiệu quả, được thiết kế phù hợp với điều kiện thực tế của từng vùng, từng khu vực, đáp ứng yêu cầu dân sinh và phát triển kinh tế - xã hội.
Tiếp theo là nguồn lực con người - nhân lực chất lượng cao, đổi mới sáng tạo. Thành phố cần đội ngũ chuyên gia, các nhà quy hoạch, giao thông, môi trường, cùng những người làm công tác quản trị đô thị hiện đại, có khả năng đề xuất các giải pháp công trình và phi công trình phù hợp với xu hướng và sự phát triển của siêu đô thị TPHCM.
Cần phát huy mọi nguồn lực con người trong xã hội để xây dựng văn hóa đô thị, nâng cao ý thức công dân, góp phần hình thành một thành phố đáng sống, nghĩa tình, kỷ cương, qua đó giải quyết hiệu quả các vấn đề môi trường, giao thông, ma túy…
Thành phố cũng rất cần nguồn lực công nghệ để xây dựng hạ tầng thông minh, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong quản trị môi trường; hệ thống thoát nước thông minh có khả năng theo dõi và cảnh báo kịp thời; cùng các nền tảng công nghệ khác phục vụ quản trị đô thị hiệu quả, giảm áp lực nhân lực trong xử lý các điểm nghẽn như ma túy, giao thông, ngập úng, môi trường…
Cuối cùng là nguồn lực xã hội và sự tham gia của cộng đồng. Cần huy động sự chung tay của toàn xã hội để tạo hiệu quả bền vững cho các mô hình quản trị, giảm thiểu tác hại và tệ nạn xã hội. Xây dựng một môi trường không ma túy, đẩy mạnh truyền thông đến từng gia đình, từng người dân nhằm nâng cao nhận thức và tạo dựng lối sống xanh, sạch, an ninh, an sinh, an toàn, hướng tới một đô thị đáng sống.
- Thành phố đáng sống là phải nâng cao chất lượng các hạ tầng "cứng" như giao thông, quy hoạch, đô thị… Vậy đối với hạ tầng "mềm" như hạ tầng xã hội, thiết chế văn hóa…, thành phố cần được thực hiện như thế nào?
Để TPHCM trở thành một thành phố đáng sống, ngoài hạ tầng đô thị như giao thông, trường - đường - trạm, cần quan tâm hơn nữa tới hạ tầng xã hội và các thiết chế văn hóa.
Hiện nay, với chủ trương sử dụng khu đất 32ha kế bên bến cảng Nhà Rồng để xây dựng công viên, tạo không gian văn hóa Hồ Chí Minh và không gian công viên cảnh quan đô thị, TPHCM đang hướng tới phục vụ người dân tốt hơn.
Hay như công viên Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 là ví dụ về việc tăng cường không gian văn hóa đô thị, phục vụ cộng đồng và nâng cao giá trị tinh thần cho thành phố mang tên Bác.
Thành phố cần tiếp tục quan tâm và đầu tư nhiều hơn cho các thiết chế văn hóa – xã hội, phát triển cân bằng dựa trên dư địa và đặc điểm của từng khu vực trong siêu đô thị TPHCM được hình thành trên cơ sở 3 địa phương.
- Người dân TPHCM được đánh giá cao với sự năng động, sáng tạo; đặc biệt, thành phố tập trung nhiều trường đại học với đội ngũ nhân lực chất lượng cao. Vậy chính quyền thành phố cần tạo điều kiện và xây dựng khung chính sách như thế nào để người dân có thể chung tay xây dựng một thành phố đáng sống?
Để thực hiện được nội dung trên, cần có khung thể chế và chính sách phù hợp nhằm huy động người dân tham gia xây dựng thành phố trở nên đáng sống.
Tôi cho rằng thành phố cần xây dựng các chính sách khuyến khích sáng tạo, tạo không gian và cơ chế kiến tạo để người dân có thể đóng góp sáng kiến, công sức và nguồn lực cùng chung tay kiến thiết thành phố.
Cần thúc đẩy các mô hình "chính quyền mở - xã hội đồng kiến tạo", cho phép người dân, nhà khoa học và doanh nghiệp có cơ chế tham gia đóng góp, phản biện, đề xuất giải pháp cho các vấn đề chung như quy hoạch, giao thông, môi trường, đô thị…
Thành phố cũng cần phát triển các nguồn dữ liệu mở và nền tảng số để người dân có thể truy cập, theo dõi, đề xuất, tham gia giám sát và thực hiện; đồng thời, thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo đến từng gia đình, từng công dân nhằm khơi dậy hạt nhân năng động, sáng tạo vốn có của siêu đô thị TPHCM trong bối cảnh hội nhập và phát triển công nghệ.
Tiếp đến là hệ thống chính sách xã hội và môi trường hướng đến mục tiêu xây dựng thành phố kiến tạo và phát triển vì con người; quy hoạch đô thị theo hướng nhân văn - sinh thái; bảo đảm an sinh, an ninh, công bằng xã hội; và thúc đẩy văn hóa đồng kiến tạo giữa chính quyền và người dân.
Về nền hành chính công, TPHCM cần có chính sách quản trị - chính quyền phục vụ, minh bạch và số hóa. Điều này tạo hiệu quả công tác quản trị chính quyền địa phương, minh bạch trong quy hoạch, đầu tư, quản lý đất đai để tạo niềm tin xã hội.
Thực hiện nguyên tắc “5 rõ”: Rõ việc - rõ người - rõ trách nhiệm - rõ quy trình - rõ kết quả; cần có cơ chế phân quyền mạnh cho cơ sở: Cho phép xã phường linh hoạt triển khai mô hình sáng tạo riêng như phường xanh, trường học thông minh, khu phố số…
Các chính sách phát triển nguồn nhân lực - con người cần được coi là trung tâm; cần hình thành việc liên kết giữa đại học, doanh nghiệp và chính quyền địa phương để tạo thể chế tam giác hợp tác phát triển địa phương. Tăng cường đào tạo kỹ năng số, công dân số.
Thành phố cần hướng đến mục tiêu “mỗi người dân có thể tham gia vận hành đô thị thông minh”, không chỉ thụ hưởng; cần có chính sách thu hút, giữ chân nhân tài, cải thiện môi trường làm việc và tạo cơ hội thăng tiến trong công việc tạo điều kiện cho việc đóng góp hiệu quả cho công tác quản trị và phát triển của TPHCM.
TPHCM cũng cần nhiều chính sách cụ thể khác như: Chính sách về tài chính, chính sách về công nghệ, thu hút đầu tư FDI... để tạo ra một thể chế, phát huy mọi nguồn lực cho sự phát triển của TPHCM thành thành phố đáng sống.
- Trân trọng cảm ơn ông!
