Các cửa hàng và người dân ở đây xem nó như tiền, giao dịch hệt với USD. Vân sam (spruce) là cây thường xanh, sinh trưởng ở các khu vực ôn đới và taiga vùng Bắc bán cầu.
Tiền thực vật
Skagway được thành lập vào khoảng cuối thế kỷ XIX, trong cơn sốt tìm vàng vùng cực Bắc. “Tôi đoán là ngày xưa, người ta dùng vàng đổi mọi thứ”, Kevin Courtain – hướng dẫn viên du lịch cho biết. Hiện, Skagway có khoảng 1 nghìn dân. Thay vì vàng, họ dùng chồi cây vân sam – thực vật phổ biến trong các rừng Alaska, làm tiền tệ.
Vân sam đâm chồi vào mùa xuân. Chồi vân sam mềm, màu xanh nõn chuối tươi sáng. Từ rất lâu về trước, người Tlingit (bộ lạc bản địa Bắc Mỹ) đã biết chồi vân sam tốt cho sức khỏe. Họ dùng nó làm nguyên liệu nấu ăn, chế biến từ trà để uống đến gia vị, nước sốt, thậm chí là thuốc khử trùng, chữa bệnh.
Tương truyền cuối thập niên 1770, trong đợt thám hiểm Alaska, Thuyền trưởng James Cook (1728 – 1779) lừng lẫy của Anh đã lấy chồi vân sam ủ bia, làm thức uống ngăn ngừa thiếu vitamin C cho các thủy thủ.
Ngày nay, ngoài dùng chồi vân sam như thực – dược phẩm, người dân Skagway lấy nó để thanh toán như tiền tệ. Tại Skagway Brewing Co. – nhà hàng kiêm cơ sở sản xuất bia rộng hơn 18 nghìn m2, khách hàng có thể trả bằng chồi vân sam cho từ thức uống đến thức ăn, củi đốt…
“Mới sau 1 năm, tôi đã quen với kiểu tiền thực vật này”, John Sasfai – hướng dẫn viên du lịch khác, chia sẻ. Thay vì rút ví khi ghé Skagway Brewing Co., anh nhấc túi chồi vân sam đặt lên quầy.
Tỷ giá ấn tượng
Trước năm 2017, tỷ giá chồi vân sam là 1 pao = 4 USD (0,45 kg = 90 nghìn đồng). Nó ngang với tiền mua 1 lít bia. Kể từ năm 2017, tỷ giá chồi vân sam được nâng lên thành 1 pao = 5 USD (0,45 kg = 113 nghìn đồng).
“Thỉnh thoảng, tôi lại nói đùa với chồng, hay là nhà mình chuyển đến khu đất nào có cây vân sam đi”, Mindy Miller - chủ cửa hàng lưu niệm Klothes Rush, vui vẻ trò chuyện.
Những năm gần đây, tiền chồi vân sam bùng nổ khắp Skagway. Người dân niêm yết luôn giá mặt hàng bằng trọng lượng chồi vân sam. Họ tích trữ chồi vân sam như tích vàng, tự hào khoe khoang tủ đông chất đầy loại “tiền đọt cây” này.
Mặc dù, Alaska bạt ngàn cây vân sam, nhưng thời gian thu hoạch “tiền” rất ngắn. Nó chỉ kéo dài từ 1 – 2 tuần, khi chồi vẫn còn non. Trung bình mỗi năm, nhân viên Skagway Brewing Co. hái được 200 pao (tương đương 90 kg) và người dân thị trấn Skagway cũng hái được khối lượng tương tự. Tổng cộng, Skagway thu 400 pao/năm (tương đương 180 kg), tương ứng với 2 nghìn USD (khoảng 45 triệu đồng).
Hái chồi vân sam vất vả, tốn thời gian. “Với người hái chồi, kiên nhẫn là yêu cầu cốt yếu” - Si Dennis (71 tuổi) - người Tlingit có thâm niên tìm hái chồi vân sam gần bằng với số năm sống trên đời, cho biết - “Đôi khi, bạn phải lội trong rừng hàng giờ mới tìm thấy cây có chồi.
Gặp rồi, bạn lại phải quan sát kỹ càng, xem đã đúng thời điểm hái chưa. Cho dù là quá non hay quá già cũng đều phải bỏ qua. Đặc biệt, bạn phải lưu ý không hái quá nhiều chồi trên 1 cây”.
“Mọi người đều nên tôn trọng thiên nhiên và sự sống của chồi vân sam” - Dennis tiếp tục - “Ông bà tôi dạy dỗ không được làm hỏng đất, vì như thế chính hại đời sau”.
“Tôi cảm thấy, sự tương tác giữa con người và cây cối có một chút tâm linh”, Emily Grace Willis – chủ cửa hàng Maiden Alaska Herbals, nhận định. Với Skagway, chồi vân sam là tiền trên cây mà ai cũng có thể hái. Nó cũng là nguồn tài chính bền vững, miễn được bảo vệ an toàn.
Món đầu cơ hời
Theo phân tích khoa học, chồi vân sam rất giàu vitamin C và hoạt chất kháng khuẩn. Skagway đa dạng các sản phẩm hữu cơ từ chồi vân sam. Chúng bao gồm cả nước muối sát khuẩn, mật ong chữa ho…
Mùa hè, vào các ngày cao điểm, Skagway đón 10 nghìn du khách. Họ đến đây chỉ để được trực tiếp thưởng thức các món ăn ngon, sản phẩm lạ từ chồi vân sam.
Vì thời gian thu hoạch quá hữu hạn và sự yêu thích lớn, chồi vân sam là mặt hàng giá trị. Ngoài tiêu pha, cư dân Skagway còn “đầu cơ” chồi vân sam. Họ tích trữ nó trong tủ lạnh, chờ đến mùa đông, khi nguồn cung cạn kiệt, mới bán ra lấy lời cao.
“Chỉ cần có ai đó tiết lộ, tủ đông nhà họ vẫn còn 1 bịch chồi vân sam, tôi nhào tới hỏi mua ngay” - Annemarie Hasskamp, chủ xưởng sản xuất nến, xà phòng, dầu thực vật ở Skagway hào hứng, nói - “Chồi vân sam chính là tiền. Nếu ở đây có thứ gì đó vừa miễn phí, thu hoạch bền vững lại vừa giàu giá trị gia tăng, thì đó chính là chồi vân sam”.
