Mỗi loài một đặc điểm
Những người nuôi chó và mèo đưa ra rất nhiều nhận định về trí khôn của những người bạn bốn chân trong gia đình họ. Ai cũng cho rằng, chú chó hoặc cô mèo của mình là con vật thông minh nhất, nhưng rất khó để phân định hơn, kém, bởi mỗi loài đều có một đặc điểm trí khôn riêng biệt. Mặc dù vậy, các nhà khoa học cũng đã có những nghiên cứu đáng chú ý về lĩnh vực này.
Alexandra Horowitz - nhà nghiên cứu cấp cao chuyên về nhận thức của loài chó tại Đại học Barnard ở New York (Mỹ) và là tác giả của bài báo Những con chó nhìn, ngửi và biết gì? - cho biết: “Chúng tôi không nghiên cứu bản chất trí thông minh của loài vật, mà chỉ xem xét các khía cạnh khác nhau về nhận thức của chúng.
Ở dạng đơn giản nhất, mèo rất thông minh trong những việc cần làm, và chó cũng vậy. Tôi nghĩ sẽ không có ý nghĩa gì, khi nói về sự thông minh tương đối của các loài”.
Brian Hare - Giáo sư nhân chủng học tiến hóa tại Đại học Duke (Mỹ) đồng ý với nhận định này. “Hỏi, liệu một con chó có thông minh hơn một con mèo hay không, cũng giống như hỏi, búa có phải là công cụ tốt hơn tuốc nơ vít hay không. Điều này phụ thuộc vào những gì nó được thiết kế”, ông bày tỏ với Live Science.
Tuy vậy, điều này cũng không có nghĩa là các nhà nghiên cứu hành vi động vật không cố gắng đo lường trí thông minh của chó và mèo - hay chính xác hơn, là trình độ nhận thức vượt quá các khả năng cần thiết nhằm duy trì sự sống của chúng.
Phó Giáo sư Kristyn Vitale - chuyên nghiên cứu về hành vi và sức khỏe động vật tại Đại học Unity ở Maine (Mỹ) - cho biết, trí thông minh của động vật thường được chia thành ba lĩnh vực lớn: Khả năng giải quyết vấn đề; hình thành khái niệm (khả năng hình thành các khái niệm chung từ những trải nghiệm cụ thể); và trí tuệ xã hội.
Vitale chủ yếu nghiên cứu mèo và trọng tâm hiện tại của bà là về đời sống nội tâm của chúng, xoay quanh trí tuệ xã hội. Bà trả lời Live Science trong một email, “Thường bị định kiến là xa cách và hờ hững với con người, nhưng mèo thể hiện mức độ trí tuệ xã hội cao, thường ở cùng cấp độ với chó”.
Các nghiên cứu gần đây cho thấy, mèo có thể phân biệt tên của chúng và các từ có âm thanh tương tự. Chúng cũng thích gần gũi với con người hơn với thức ăn, đồ chơi và mùi hương. Sự chú ý của con người cũng tạo nên sự khác biệt đối với mèo.
Một nghiên cứu năm 2019 được công bố trên tạp chí Behavioral Processes cho thấy, khi một người chú ý đến mèo, chúng sẽ đáp lại bằng cách dành nhiều thời gian hơn cho người đó.
Dù loài nào thông minh hơn, cũng nên cư xử với chúng bằng tình yêu thương.
Khó phân định hơn kém
Trong một nghiên cứu hiếm hoi so sánh trực tiếp giữa mèo và chó, các nhà nghiên cứu không tìm thấy sự khác biệt đáng kể giữa khả năng tìm thức ăn được giấu kín qua các ký hiệu từ tay của con người chỉ.
Tuy nhiên, các chuyên gia thừa nhận: “Mèo thiếu một số thành phần của hành vi gây chú ý so với chó”. Ví dụ, những chủ sở hữu vật nuôi đã chứng kiến một con chó ăn xin trước bát ăn của nó, trong khi một con mèo bỏ đi khi biết chính xác những gì các nhà nghiên cứu làm ra để quan sát.
Một quan niệm phổ biến cho rằng, kích thước não gợi ra trí thông minh tương đối, và nếu điều đó luôn đúng, chó sẽ có vẻ chiếm ưu thế.
Hare cho biết, ông và nhà nhân chủng học Evan MacLean của Đại học Arizona (Mỹ) đã tuyển dụng hơn 50 nhà nghiên cứu trên khắp thế giới để áp dụng một thử nghiệm mà họ đã phát triển trên 550 loài động vật, bao gồm: Chim, vượn, khỉ, chó, vượn cáo và voi.
Ý tưởng là để kiểm tra đặc điểm nhận thức, khả năng tự kiểm soát hoặc điều mà các nhà nghiên cứu gọi là “kiểm soát ức chế” giữa các loài.
Thử nghiệm của họ được báo cáo trong một bài báo năm 2014, đăng trên tạp chí Proceedings of the National Academy of Sciences, phiên bản động vật thuộc nghiên cứu nổi tiếng năm 1972 của Đại học Stanford.
Kết quả cho thấy: “Động vật có bộ não càng lớn thì càng thể hiện khả năng tự chủ trong thử nghiệm”. Khả năng tự kiểm soát là một trong những dấu hiệu của chức năng nhận thức cao hơn. Nhưng có một điều đáng tiếc là mèo không được đưa vào thử nghiệm trên.
Một điều cần lưu ý khi thực hiện hình thức đánh giá trí thông minh giữa chó và mèo là chúng ta có thể đã đối xử với chúng không giống nhau. Vì chó đã được thuần hóa lâu hơn, chúng có thể thích nghi với cách sống của con người.
Do đó, nếu chúng ta đo lường trí thông minh của chúng bằng tính hòa đồng hoặc khả năng tuân theo các quy tắc, chúng sẽ vượt xa mèo. Thế nhưng, mèo lại là những thợ săn tinh ranh với tính tò mò vô hạn.
Vitale nói: “Những con chó thường hòa nhập xã hội tốt và được tham gia các lớp học dành cho chúng. Những người nuôi mèo ít cho mèo tham gia những hình thức xã hội hóa và cơ hội đào tạo này”.
Vậy rốt cuộc, ai thông minh hơn? Các nhà khoa học cho rằng, bất cứ ai đã từng nuôi mèo và chó đều biết cả hai con vật đều có những đặc điểm tích cực. Vì vậy, hãy âu yếm chúng bằng tình yêu thương, ngay cả khi chúng không đoạt giải Nhất trong cuộc thi “Loài nào thông minh hơn: Mèo hay chó?”.
