Tận dụng hoạt chất quý
Viêm loét dạ dày là căn bệnh khá thường gặp ở đường tiêu hóa và được coi là một trong những chứng bệnh điển hình của đau dạ dày. Hai nguyên nhân gây viêm loét quan trọng nhất là nhiễm trùng dạ dày bởi vi khuẩn Helicobacter pylori (HP) và việc sử dụng mãn tính thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs), bao gồm cả aspirin.
Viêm loét dạ dày đang trở thành nỗi ám ảnh của nhiều người, căn bệnh ngày càng có xu hướng trẻ hóa. Đặc biệt, nếu viêm loét dạ dày không được chữa trị kịp thời có thể để lại nhiều biến chứng nguy hiểm.
Cây ngải bún được trồng nhiều ở các tỉnh phía Nam, chủ yếu ở An Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng có tên khoa học là Boesenbergia pandurata Roxb. Schltr. Cây chứa nhiều tinh dầu, các polyphenol, chalcone, có hoạt tính sinh học kháng virus, kháng khuẩn, chống oxy hóa, chống nọc độc, chống ung thư vú và ung thư máu…
Ngoài được dùng làm gia vị trong nấu ăn, củ ngải bún còn được dùng trong Đông y để trị bệnh đau bụng, hen suyễn, tiêu chảy, khó tiêu, ngứa, sốt, loét, khô miệng, khó chịu dạ dày, kiết lỵ..
Các nghiên cứu trước đây của nhóm tác giả ở Trường Đại học Khoa học Tự nhiên TPHCM chỉ ra, củ ngải bún trồng ở An Giang chứa nhiều hợp chất pinostropin, vừa có tác dụng diệt vi khuẩn Helicobacter pylori (HP); đồng thời, vừa có tác dụng ức chế enzyme urease do vi khuẩn HP tiết ra, giúp tiêu diệt môi trường sống của HP - nhiễm trùng dạ dày bởi vi khuẩn HP là nguyên nhân quan trọng nhất gây viêm loét dạ dày.
Kế thừa những nghiên cứu đó và nhận thấy tiềm năng có thể điều trị viêm loét dạ dày từ củ ngải bún, năm 2019, nhóm tác giả tiếp tục thực hiện đề tài “Xây dựng quy trình chiết xuất cao định chuẩn từ củ ngải bún và đánh giá tác dụng dược lý theo định hướng sử dụng hỗ trợ điều trị bệnh viêm loét dạ dày”.
GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai, Chủ nhiệm đề tài cho biết, mục đích của nhóm là tạo ra loại cao chiết có chứa đầy đủ các hoạt chất quý để phát triển thành thực phẩm chức năng phòng bệnh và hỗ trợ người bệnh bị viêm loét dạ dày.
Quy trình sản xuất cao ngải bún không quá phức tạp. Củ ngải bún tươi 6 tháng tuổi, trồng ở An Giang, được rửa sạch đất, cắt nhỏ, phơi khô trong 4 ngày (8 tiếng/ngày), và xay nhỏ, sàng qua bộ rây có kích thước lỗ 5 mm. Đây là nguyên liệu để trích ly lấy cao thô.
Từ 1 kg củ ngải bún khô có thể điều chế ra được 200g cao thô EtOH và thông qua kết tinh thu được 70,67g cao định chuẩn chứa pinostrobin với hàm lượng từ 30,89%. Sản phẩm cao có màu nâu vàng, dạng sệt đặc quánh, mùi thơm đặc trưng của củ ngải bún.
Hiện nguồn nguyên liệu cây ngải bún khá phong phú, được người dân các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long trồng phổ biến. Việc thu thập nguyên liệu để sản xuất trên quy mô lớn không khó khăn.
Tác dụng tương đương với thuốc
Đánh giá hoạt tính ức chế enzyme urease và vi khuẩn HP của cao định chuẩn trong phòng thí nghiệm cho thấy, cao có khả năng tiêu diệt không những chủng HP chuẩn 26695 (nhạy với các loại kháng sinh) mà còn cả chủng lâm sàng GD37 (kháng 4 loại kháng sinh); có tác dụng kháng viêm, làm giảm lượng IL-8 (một chemokine - một trong những chất trung gian quan trọng của phản ứng viêm được tiết ra bởi một số loại tế bào) mà không gây chết tế bào biểu mô dạ dày AGS.
Đồng thời, cao có tác dụng ức chế enzyme urease nhằm tiêu diệt môi trường sống của HP.
Nhóm tác giả cũng đã thử nghiệm đánh giá tác dụng chống viêm loét dạ dày của cao định chuẩn chứa pinostrobin trên chuột. Kết quả, ở liều từ 20 - 150 mg/kg, pH dịch vị có xu hướng tăng; số ổ loét, mức độ loét giảm; và viêm loét dạ dày bị ức chế. Liều 40 - 150 mg/kg có tác dụng bảo vệ viêm loét dạ dày gần bằng thuốc Omeprazol (liều 20 mg/kg).
Nhóm thực hiện nhiệm vụ đã hoàn thành các nghiên cứu về quy trình chiết xuất cao định chuẩn chứa nhiều pinostropin từ củ ngải bún, từ đó đánh giá độ an toàn và tác dụng chống viêm loét dạ dày trên mô hình in vitro và in vivo với mong muốn phát triển sản phẩm mới có khả năng hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày từ nguồn dược liệu trồng tại Việt Nam.
Theo GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai, việc phát triển các sản phẩm thực phẩm chức năng từ củ ngải bún có tính an toàn cao. Ngoài ra, từ khi trồng ngải bún cho đến khi thu hoạch chỉ mất từ 4 - 6 tháng, năng suất cao và giá khá rẻ, tương đương gừng, nghệ.
Vì vậy, việc nghiên cứu toàn diện về quy trình ly trích cũng như tác dụng bảo vệ dạ dày của cao chiết chứa pinostrobin từ củ ngải bún, là tiền đề để phát triển sản phẩm mới từ nguồn dược liệu sẵn có trong nước này.
Hợp chất pinostrobin vừa có tác dụng diệt vi khuẩn HP vừa ức chế enzyme urease, sẽ tiêu diệt môi trường sống của HP, có khả năng bảo vệ dạ dày trước các vết loét gây ra bởi ethanol bằng cách tăng thành niêm mạc dạ dày, làm giảm diện tích vết loét dạ dày, ức chế sự xâm nhập leucocytes của thành dạ dày, giảm tế bào loét dạ dày tăng sinh.
Kết quả nghiên cứu khoa học của nhiệm vụ đã được cụ thể hóa bằng đơn đăng ký sáng chế cao thảo dược hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày và phương pháp điều chế cao thảo dược này (đã được Cục Sở hữu trí tuệ chấp nhận đơn hợp lệ, chủ đơn là Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM).
Do đó, kết quả này có thể được chuyển giao cho các công ty dược để sản xuất chế phẩm bảo vệ và chống viêm loét dạ dày.
