Bơi Việt Nam: Tìm đường ra biển

Bên cạnh nỗi lo thành tích, thứ hạng ở SEA Games 33 - 2025, chúng ta cũng cần phải xác định rõ ràng về mục tiêu, chiến lược hướng đến những sân chơi lớn như ASIAD và Olympic.

Thứ hạng mong manh

Năm 2022, đội tuyển bơi Việt Nam bước vào kỳ SEA Games 31 trong trạng thái âu lo. Việc Ánh Viên rút lui không tham dự giải đấu được tổ chức ngay ở Việt Nam đã để lại khoảng trống rất lớn. “Sau Ánh Viên, bơi Việt Nam không còn một vận động viên nào đủ khả năng giành 4 - 6 Huy chương Vàng ở một kỳ SEA Games cả”, ông Đinh Việt Hùng - Tổng Thư ký Hiệp hội Thể thao dưới nước (Cục TDTT) từng chia sẻ.

Con số thống kê cho thấy rõ hơn điều đó. Trong 4 kỳ SEA Game tham dự, Ánh Viên đã giành tổng cộng 25 Huy chương Vàng, đóng góp 3/4 tổng số Huy chương Vàng mà đội tuyển bơi Việt Nam có được ở 4 kỳ Đại hội, bao gồm các năm: 2013, 2015, 2017, 2019.

Thế nhưng, trên sân nhà, các kình ngư Việt Nam đã thi đấu vượt kỳ vọng, giành 11 Huy chương Vàng, 11 Huy chương Bạc và 3 Huy chương Đồng, xếp thứ hai toàn đoàn sau Singapore. Nguyễn Huy Hoàng là vận động viên xuất sắc nhất của đội với 5 Huy chương Vàng (400m tự do, 800m tự do, 1.500m tự do, 4x200m tự do tiếp sức nam và 200m bướm).

Trần Hưng Nguyên 4 Huy chương Vàng (200m hỗn hợp, 400m hỗn hợp, 4x200m tự do tiếp sức nam và 200m ngửa). Phạm Thanh Bảo với 2 Huy chương Vàng ở nội dung 100m và 50m ếch nam. Tuy nhiên, đằng sau thành công đó là khoảng trống các vận động viên nữ đã không thể mang về Huy chương Vàng nào.

Đến SEA Games 32 - 2023 tại Campuchia, một số nội dung thế mạnh của bơi Việt Nam bị đưa ra khỏi chương trình thi đấu. Với bộ khung là những gương mặt mới thi đấu tốt trên sân nhà năm 2022, bơi Việt Nam giành 7 Huy chương Vàng, 3 Huy chương Bạc và 7 Huy chương Đồng, tiếp tục xếp thứ hai toàn đoàn sau Singapore.

Cả 7 tấm Huy chương Vàng vẫn thuộc về thành tích của các kình ngư nam. Điều đó cho thấy, chưa có ai đủ tầm để có thể thế chỗ Ánh Viên vào lúc này. Đặc biệt, qua cuộc đua tại Campuchia, khoảng cách giữa các đội ở nhóm 2 đang được rút ngắn. Một số quốc gia Đông Nam Á đã dần tiến bộ, cho thấy họ chờ thời điểm vượt lên.

SEA Games 33 vào cuối năm nay, khó quốc gia nào có thể vượt qua vị trí số 1 của Singapore. Chỉ trong 2 kỳ Đại hội khu vực gần đây, đội tuyển bơi quốc đảo Sư tử thể hiện sự thống trị với số lượng huy chương vượt trội.

SEA Games 32, Singapore giành 22 Huy chương Vàng, 15 Huy chương Bạc và 10 Huy chương Đồng; SEA Games 31: 21 Huy chương Vàng, 11 Huy chương Bạc và 12 Huy chương Đồng. Thái Lan có lợi thế sân nhà. 3 kỳ SEA Games gần nhất, số Huy chương Bạc của đội tuyển bơi xứ chùa Vàng lần lượt là 8, 9 và 11.

Trong khi đó, Huy chương Bạc của Việt Nam từ 11 ở SEA Games 31 đã tụt xuống chỉ còn 3 tại Campuchia. Thông số này phần nào phản ánh công tác đào tạo trẻ, xây dựng tuyến kế cận của Thái Lan tốt hơn.

Bên cạnh Thái Lan, thể thao Philippines nói chung, bơi nói riêng của quốc gia này nhiều năm qua lựa chọn lộ trình ngắn hơn với chiến lược nhập tịch vận động viên. Nhờ đó, đội tuyển bơi Philippines đang từng bước cải thiện đáng kể thành tích tại giải đấu khu vực và hứa hẹn sẽ bứt phá mạnh mẽ trong thời gian tới. Tại SEA Games 32, bơi

Philippines chỉ giành 2 Huy chương Vàng nhưng có tới 7 Huy chương Bạc. Ngoài những vận động viên mới nhập tịch từ Mỹ như Teia Salvino, Jarod Hatch và Chloe Isleta, việc Á quân Olympic Tokyo Kayla Sanchez từ bỏ quốc tịch Canada để thi đấu cho đội tuyển Philippines từ năm 2025 hứa hẹn giúp đội tuyển bơi nước này sẽ nâng cao số Huy chương Vàng trên đất Thái Lan vào cuối năm nay.

Đội tuyển bơi Việt Nam với 23 vận động viên, hiện tập luyện tại các trung tâm huấn luyện thể thao quốc gia ở TPHCM, Đà Nẵng và Cần Thơ. Đáng chú ý, chuyên gia người Brazil, ông Gustavo, đã chính thức tham gia vào ban huấn luyện đội tuyển bơi Việt Nam, theo chương trình dài hơi hơn chứ không mang tính thời điểm như một số chuyên gia nước ngoài khác trước kia.

Hiện, ông Gustavo làm việc cùng các tuyển thủ tại Trung tâm Huấn luyện Thể thao quốc gia Cần Thơ, nơi tập trung nhiều vận động viên trọng điểm như Nguyễn Huy Hoàng, Trần Hưng Nguyên, Phạm Thanh Bảo, Võ Thị Mỹ Tiên, Cao Văn Dũng, Đỗ Ngọc Vinh...

Tuy nhiên, nếu không có sự đột phá, việc bơi Việt Nam bảo vệ số Huy chương Vàng đã giành ở SEA Games 32 sẽ vô cùng khó khăn. Nhìn vào 2 kỳ Đại hội vừa qua, phần lớn Huy chương Vàng dựa vào phong độ của Nguyễn Huy Hoàng (bơi tự do cự ly trung bình và dài), Phạm Thanh Bảo (bơi ếch), Trần Hưng Nguyên (bơi ngửa và bơi hỗn hợp).

Nhưng “chủ công” Huy Hoàng đang có dấu hiệu chững lại về chuyên môn. Hoàng cũng mới phẫu thuật điều trị dứt điểm chấn thương. Anh có thể tiếp tục giành 1 - 2 Huy chương Vàng SEA Games, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ hụt hơi.

Trong khi đó, nhóm bơi nữ khó có cơ hội cạnh tranh Huy chương Vàng. Những vận động viên nữ của Việt Nam vẫn có thông số thua kém khá xa so với những đối thủ cùng khu vực. Tại SEA Games 31, bơi Việt Nam xuất hiện 2 gương mặt triển vọng là Võ Thị Mỹ Tiên và Lê Thị Mỹ Thảo. Mỹ Tiên giành 2 Huy chương Bạc, 1 Huy chương Đồng ở các nội dung bơi cự ly trung bình và dài.

Mỹ Thảo có 1 Huy chương Bạc bơi bướm. Nhưng sau 1 năm, thành tích của họ sớm bị nhiều vận động viên khác trong cùng khu vực vượt qua. Đơn cử, tại SEA Games 2023, Mỹ Tiên chỉ giành Huy chương Đồng, với thông số kém xa so với 2 vị trí xếp trên là Ashley Lim Yi Xuan và Gan Ching Hwee (cùng của Singapore).

Tìm đường ra biển

Bên cạnh trọng trách bảo vệ ngôi Á quân toàn đoàn, bơi Việt Nam đến SEA Games 33 còn lấy Đại hội khu vực lần này làm kỳ “sát hạch” lực lượng, điều chỉnh chiến lược cho những sân chơi tầm châu lục cũng như thế giới.

Tại ASIAD 19 - 2023 (Hàng Châu, Trung Quốc), đội tuyển bơi Việt Nam giành được 2 Huy chương Đồng, đều thuộc về Nguyễn Huy Hoàng nội dung 800m tự do nam và 400m tự do nam. Trần Hưng Nguyên không lọt vào tốp tranh chấp huy chương.

Phạm Thanh Bảo giành quyền vào chung kết 50m ếch nhưng không có huy chương. Đáng chú ý, trong tất cả các tuyển thủ đã giành Huy chương Vàng cá nhân môn bơi tại SEA Games 32 của các quốc gia trong khu vực và có dự ASIAD 19, Huy Hoàng là người duy nhất giành được huy chương.

Đến Olympic 2024, Nguyễn Huy Hoàng được đặt kỳ vọng vào đến vòng chung kết các nội dung mà anh tham gia. Nhưng kình ngư người Quảng Bình đều có thành tích đáng thất vọng.

Ở nội dung 800m tự do nam vòng loại, Huy Hoàng về đích với thông số 8 phút 08 giây 39 kém xa so với thành tích tốt nhất trong sự nghiệp của anh (7 phút 49 giây 67), kém gần 20 giây so với người về đích đầu tiên, đồng thời cũng kém hơn thành tích khi anh giành Huy chương Đồng ASIAD 19 (7 phút 51 giây 44) và ở Olympic Tokyo 2020 (7 phút 54 giây 16).

Với nội dung 1.500m tự do nam, Huy Hoàng chỉ đạt thành tích 15 phút 18 giây 63, kém rất xa thông số tốt nhất của anh là 14 phút 58 giây 14. Ngay cả khi so với thành tích 15 phút 00 giây 24 ở Olympic Tokyo, kình ngư sinh năm 2000 này cũng kém tới gần 18 giây.

Còn ở nội dung 200m hỗn hợp nữ, Võ Thị Mỹ Tiên sớm chia tay Thế vận hội 2024. Kình ngư quê Long An đến Paris bằng suất đặc cách nên với sân chơi như Olympic chỉ là cơ hội để cọ xát, tích lũy kinh nghiệm.

Trên thực tế, bơi Việt Nam gần như không có cơ hội tranh chấp huy chương Olympic. Vấn đề ở chỗ, thành tích của Huy Hoàng thua sâu chính mình một cách khó hiểu. Điều đó cho thấy, vấn đề của bơi Việt Nam xuất phát từ việc thiếu hụt lực lượng kế cận, đồng thời không thực sự mạnh ở một vài nội dung cố định để hy vọng vươn mình ở những sân chơi lớn.

Đồng thời, bơi Việt Nam cần thêm các gương mặt tài năng khác cho những sân chơi lớn thay vì chỉ trông chờ ở sự bứt phá của một tuyển thủ đang bước vào ngưỡng tuổi 26 như Huy Hoàng.

Bên cạnh SEA Games 33, ASIAD 2026 tại Doha (Qatar) sẽ là tấm gương phản chiếu cho bơi Việt Nam. Hiện nay, Huy Hoàng có thể không còn ở thời kỳ đỉnh cao và cạnh tranh huy chương châu Á như trước. Vậy ai là người có thể thay thế Hoàng gánh vác nhiệm vụ lớn này? Cụ thể hơn, bơi Việt Nam đang đứng trước bài toán khó duy trì mục tiêu “có huy chương” chứ chưa dám nghĩ đến “đổi màu huy chương”.

Theo thống kê, 3 kỳ ASIAD gần nhất, bơi Việt Nam đều giành huy chương. Trong đó, Huy chương Bạc nội dung bơi tự do 1.500m nam của Huy Hoàng (ASIAD 2018) đang là thành tích cao nhất chúng ta có được, và thành tích này sẽ trở thành... mục tiêu mang tính chiến lược cho bơi Việt Nam trong những năm tới.

Một bài toán khác của bơi Việt Nam là tính đến khả năng cạnh tranh giành vé tham dự Olympic Los Angele 2028. Giải đấu tại Mỹ được dự đoán có thông số đạt chuẩn dự Thế vận hội rất cao. Thay vì trao cơ hội đại trà cho vận động viên nhiều quốc gia tham dự, bơi và điền kinh tại Olympic hiện đã nâng tiêu chuẩn lên mức khó tiếp cận với nhiều nước nhỏ.

Điều đó đồng nghĩa, đường đua sẽ khốc liệt hơn. Thông số chuẩn A với môn bơi sẽ được nâng lên, và nhiều khả năng sẽ không còn suất đặc cách mang tính “mặt trận” như Mỹ Tiên được trao tại Pháp mùa Hè năm ngoái. Thế nên, bơi Việt Nam cần có một định hướng rõ ràng để tái cấu trúc và phát triển mạnh mẽ hơn.

Nhìn lại chiến lược phát triển, chúng ta đã từng có tham vọng rất lớn khi đầu tư cho Nguyễn Thị Ánh Viên tập huấn dài hạn ở Mỹ. Tuy nhiên, Ánh Viên sau đó không vượt lên được thành tích châu Á và xa hơn nữa. Hiện nay, bơi Việt Nam, đang sở hữu lứa vận động viên tài năng như Quang Thuấn (em trai Ánh Viên), Võ Thị Mỹ Tiên, Nguyễn Thúy Hiền, Phạm Thị Vân, Mai Trần Tuấn Anh, Lê Huỳnh Tú Uyên, Nguyễn Ngọc Tuyết Hân...

Cùng với đó là những gương mặt trẻ triển vọng sau giải bơi vô địch các nhóm tuổi Đông Nam Á 2024. Vấn đề ở chỗ, bơi Việt Nam cần xác định rõ, nhóm vận động viên nào chỉ đủ hướng tới đấu trường SEA Games, nhóm nào có triển vọng cho ASIAD và Olympic để có kế hoạch đầu tư phù hợp, tránh dàn trải.

Theo chuyên gia Nguyễn Hồng Minh, phát hiện tài năng là chuyện không khó, nhưng để phát triển và khơi dậy đỉnh điểm của tài năng là cả một sự kỳ công. Bài học về Ánh Viên với bơi Việt Nam vẫn còn nguyên tính thời sự.

Đã đến lúc cần sự đột phá trong đầu tư, cũng như xây dựng một lộ trình đào tạo dài hạn cho các vận động trẻ. Việc phát hiện sớm các tài năng và đưa họ vào những chương trình huấn luyện chuyên nghiệp từ nhỏ sẽ giúp Việt Nam có thêm lực lượng kế cận cho các đấu trường lớn.

Bên cạnh đó, tăng cường hợp tác với các quốc gia có nền bơi lội phát triển để đưa những gương mặt tiềm năng đi tập huấn, thi đấu và học hỏi kinh nghiệm. Việc tạo ra môi trường luyện tập, trang bị cơ sở vật chất hiện đại và tuyển chọn huấn luyện viên dày dạn kinh nghiệm hay chuyên gia ngoại cũng đóng vai trò không nhỏ vào thành công.