Lycopen dồi dào trong quả gấc
TS Đặng Thị Tuyết Anh, Viện Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết, gấc là loại trái cây đặc sản của khu vực Đông Nam Á. Nó rất gần gũi với người Việt Nam nhờ giá trị dinh dưỡng cao và có tính thẩm mỹ.
Màng hạt gấc có chứa một số carotenoit quý (lutein, beta-cryptoxanthin, zeaxanthin, alpha-caroten, beta-caroten, cis-lycopen và trans-lycopen), vitamin (vitamin C, vitamin E) và một số axit béo (omega-3, omega-6). Trong đó, lycopen là hoạt chất có hoạt tính chống oxy hóa mạnh và có hàm lượng cao nhất.
Từ những công dụng rõ ràng của lycopen đối với sức khỏe con người, các công ty dược đang có nhu cầu rất lớn về lycopen và bột nano chứa lycopen. Tuy nhiên, cho đến nay, các sản phẩm này hoàn toàn phải nhập ngoại.
Việc chiết tách thành công lycopen từ quả gấc không những mang lại ý nghĩa trong việc tạo ra sản phẩm nâng cao sức khỏe cộng đồng, mà còn giúp nâng cao giá trị kinh tế cho quả gấc của Việt Nam.
Xuất phát từ thực tế và sự cấp thiết, TS Đặng Thị Tuyết Anh và nhóm nghiên cứu Viện Hóa học đã tiến hành nhiệm vụ: “Chiết tách lycopen từ quả gấc và chế tạo nano lycopen ứng dụng trong dược phẩm”.
Mục tiêu nhằm xây dựng quy trình chiết tách lycopen từ quả gấc có độ tinh khiết >90% với chi phí thấp. Đồng thời, chế tạo được sản phẩm nano chứa lycopen có độ bền cao, phân tán tốt trong nước, kích thước hạt <100nm.
Lycopen là một carotenoit - một dạng sắc tố tự nhiên màu đỏ tươi có trong thực vật và một số loài sinh vật quang hợp khác. Nó là hoạt chất có hoạt tính chống oxy hóa mạnh. Hoạt chất được tìm thấy trong nhiều loại rau quả có màu đỏ như gấc, cà chua, dưa hấu, đu đủ, ổi đỏ, bưởi đỏ, bưởi chùm...
Kết quả nghiên cứu cho thấy, hàm lượng lycopen trong quả gấc cao gấp 70 lần trong cà chua và cao hơn rất nhiều so với các loại rau quả khác. Lycopen và beta-caroten chủ yếu nằm trong màng hạt gấc. Các nhà khoa học cũng nhận định tinh dầu gấc điều trị rất tốt những biến chứng của bệnh tiểu đường.
Hoạt chất dồi dào
Từ năm 2018, TS Đặng Thị Tuyết Anh và cộng sự bắt đầu nghiên cứu tách chiết lycopen từ màng hạt gấc. Từ màng gấc khô, nhóm nghiên cứu sử dụng các dung môi hữu cơ để tạo dịch chiết. Dịch chiết này được cô đặc để tinh chế lycopen bằng dung môi ethanol. Trải qua các công đoạn lọc, rửa, sấy, nhóm thu được bột lycopen với độ tinh khiết cao trên 98%.
Lượng lycopen chiết tách được chiếm khoảng 3,2 - 4,4g/kg từ màng hạt gấc khô. Hợp chất này có thể giữ nguyên chất lượng khi bảo quản trong giấy bạc, hút chân không và lưu trữ ở -16 độ C.
Từ lycopen tinh khiết, nhóm nghiên cứu đã chế tạo được sản phẩm nano chứa lycopen có khả năng phân tán tốt trong nước với kích thước hạt nhỏ dưới 100 nm, các hạt nano thu được có dạng hình cầu với phân bố kích thước hạt khá đồng đều.
Trong quá trình bào chế, nhóm nghiên cứu nhận thấy lycopen là hợp chất chống oxy hóa mạnh nhưng cũng rất dễ bị oxy hóa. Vì vậy, quy trình bào chế, bảo quản được thực hiện trong phòng khép kín, điều chỉnh nhiệt độ để tránh hợp chất bị oxy hóa mất tác dụng. Nhờ vậy, sản phẩm bột nano thu được có hạt mịn, đồng đều, có khả năng phân tán tốt trong nước và có độ bền cao.
“Sau 3 tháng bảo quản ở mức -16 độ C, hàm lượng lycopen còn lại trong hệ nano vẫn cao, khoảng 95,6%”, TS Tuyết Anh nói. TS Đặng Thị Tuyết Anh cho biết, để cơ thể có thể hấp thụ lycopen dễ dàng hơn, nhóm tìm cách bào chế hợp chất dạng tinh khiết thành hợp chất với kích thước hạt dưới 100 nanomet. Với kích thước nanomet đưa vào điều chế và bảo quản thuốc, việc hấp thụ cũng hiệu quả hơn.
Nano lycopen có khả năng chống oxy hóa rất mạnh, và là một sản phẩm quý được chế tạo từ hoạt chất thuộc họ carotenoit là lycopen. Nano lycopen có khả năng hòa tan tốt trong nước, độ thẩm thấu cao, là nguyên liệu quan trọng trong bào chế, sản xuất các sản phẩm giúp chữa bệnh và làm đẹp.
Bên cạnh đó, nano lycopen được chế tạo với mục đích không những tăng sinh khả dụng của lycopen, đồng thời cải thiện tính chất kém bền của hoạt chất.
Theo TS Đặng Thị Tuyết Anh, hiện các loại dược phẩm chứa lycopen từ dược liệu Việt và sản xuất trong nước chưa có mặt trên thị trường, trong khi các sản phẩm lycopen nhập khẩu có giá thành rất cao. Nhiệm vụ đã đưa ra được quy trình chiết tách lycopen tinh khiết từ quả gấc đơn giản, an toàn và dễ triển khai ở quy mô công nghiệp.
Hơn nữa, sản phẩm lycopen thu được ở dạng bột mịn, do đó dễ dàng bào chế thuốc, ứng dụng cho các ngành dược phẩm và thực phẩm chức năng. TS Tuyết Anh cho biết, khi tách chiết ở quy mô công nghiệp, việc giảm giá thành sản phẩm phụ thuộc vào hiệu suất tách chiết, điều chỉnh dung môi phù hợp.
Quy trình chiết tách lycopen tinh khiết từ quả gấc đơn giản, an toàn và dễ triển khai ở quy mô công nghiệp là thành công vượt trội của nhóm tác giả. Sản phẩm bột nano chế tạo được có khả năng phân tán rất tốt trong nước, kích thước hạt nhỏ dưới 100nm và có độ bền cao.
Bột nano khi đưa vào cơ thể sẽ được hấp thu dễ dàng và hiệu quả. Nhóm nghiên cứu kỳ vọng, với việc tách chiết thành công lycopen người dùng có thể tiếp cận dược phẩm Việt với giá thành thấp hơn, chất lượng ngang bằng, thậm chí cao hơn sản phẩm nhập khẩu.
Giá trị kinh tế cho quả gấc cũng được nâng cao, tạo công ăn việc làm, thu nhập cho người nông dân. Chiết tách lycopen từ quả gấc và chế tạo nano lycopen ứng dụng trong dược phẩm được cấp 2 bằng sáng chế.
