Trường học biến thành công sự
Theo khảo sát của Human Rights Watch dựa trên phỏng vấn hiệu trưởng, giáo viên và cán bộ chính quyền cũng như các gia đình địa phương cho thấy: Tình trạng trưng dụng trường cho mục đích quân sự đang trở nên phổ biến không chỉ với các nhóm phiến quân mà với cả quân chính phủ. Học sinh tại những trường bị “chuyển đổi mục đích sử dụng” có nguy cơ mất mạng.
Nhiều thập kỉ xung đột vũ trang liên miên tại Afghanistan đã chôn vùi hệ thống giáo dục quốc gia này, tước đi quyền lợi học hành của nhiều thế hệ. Từ cuối năm 2001, các quốc gia tài trợ đã tập trung vào tái thiết hạ tầng giáo dục bị tàn phá của Afghanistan.
Các nhà tài trợ quốc tế đã đầu tư lớn cho giáo dục Afghanistan: Xây trường, đào tạo giáo viên, cung cấp sách giáo khoa và thiết bị giảng dạy cho các trường học trên cả nước. Tuy nhiên, tình trạng an ninh đã xấu đi trong những năm gần đây, các trường học bị đe dọa bởi cả phiến quân lẫn lực lượng an ninh – chiếm dụng trường học cho mục đích quân sự.
Năm 2010, Taliban tấn công một trường THCS mà lực lượng an ninh Afghanistan đóng quân tại làng Postak Bazaar, tỉnh Gaghlan, bắn chết 7 cảnh sát trong một phòng học. “Máu chảy lênh láng tới mức chúng tôi phải dùng rìu phá một khe hở qua tường để thoát ra ngoài” – Hiệu trưởng kinh hãi kể lại.
Năm 2015, quân chính phủ chiếm lại được ngôi trường này, xếp bao cát làm lô cốt trên tầng 2, trong khi học sinh tiếp tục học ở tầng dưới. Lãnh đạo nhà trường đã thỉnh cầu chính quyền Kabul lệnh cho quân đội rời đi nhưng viên chỉ huy bất tuân lệnh. Khi hiệu trưởng viết đơn thỉnh cầu lần thứ hai, vào thời điểm diễn ra kì thi, viên chỉ huy rút súng bắn chỉ thiên thị uy ngay trước mặt giáo viên và học sinh.
Phiến quân Taliban cũng chiếm nhiều trường học tại Baghlan làm căn cứ. Taliban đã chiếm một trường học do chính phủ Thuỵ Điển tài trợ xây dựng tại làng Omar Khail ngay sau khi trường mở cửa năm 2015 và đón 350 học sinh nam và nữ vào học. Thỉnh cầu trả lại trường của các vị bô lão trong làng bị bác bỏ. Đầu năm 2016, lực lượng chính phủ tấn công quân Taliban cố thủ trong trường bằng đạn cối và súng máy. Taliban rút đi nhưng ngôi trường chỉ còn là đống đổ nát.
Thành tựu GD trước nguy cơ đổ vỡ
Một thành tựu lớn của chính phủ Afghanistan sau khi lật đổ chế độ hà khắc của Taliban là tăng số trẻ em gái tới trường. Tuy nhiên, phụ huynh hầu hết không cho con gái tiếp tục tới trường nếu binh sĩ đóng quân trong trường – dẫn tới trẻ em gái thất học trở lại.
Theo luật chiến tranh, trường học là công trình dân sự và không phải mục tiêu tấn công trừ khi được sử dụng cho mục đích quân sự. Việc lực lượng quân sự trưng dụng không cần thiết trường học đã đi ngược lại “Tuyên bố An toàn Trường học” toàn cầu mà Afghanistan đã kí kết năm 2015. Tuyên bố này kêu gọi các phe phái xung đột vũ trang “không sử dụng trường phổ thông và đại học cho bất cứ mục đích hỗ trợ quân sự nào”.
“Một thập kỉ thành tựu tái thiết hệ thống giáo dục Afghanistan và tăng cơ hội học hành cho trẻ em gái có nguy cơ bị phá đổ bởi việc chiếm dụng trường học vì mục đích quân sự” – học giả Gossman nhận xét.
