Triết gia tài năng, người thầy bình dị
Socrates ra đời ở Athens vào năm 469 trước Công nguyên. Bố ông làm đồ gốm. Mẹ ông là một bà mụ. Mặc dù có nguồn gốc xuất thân khiêm tốn, ông đã trở thành nhà triết học vĩ đại nhất, và những bài học của ông vẫn giữ nguyên tính thời sự đến tận hôm nay.
Thực ra, ban đầu không có gì báo hiệu một tương lai như vậy. Socrates sống một cuộc đời bình thường như bất kỳ cư dân nào ở Athens thời đó. Một thời gian, ông thậm chí còn định nối nghiệp cha mình và trở thành một nhà điêu khắc giỏi, bởi vì ông rất chăm chỉ và kiên nhẫn. Ông cũng nổi tiếng là một chiến binh dũng cảm. Nhưng tình yêu đối với nghệ thuật hùng biện và triết học đã chiến thắng. Ông trở thành một nhà hiền triết, nổi tiếng là một biện sĩ bất khả chiến bại và con người khổ hạnh. Khác với những biện sĩ đương thời là bán trí khôn kiếm tiền, ông dứt khoát dạy học miễn phí, đã từ chối những món quà quý giá, mặc quần áo cũ và đi chân đất.
Khi Socrates trở thành một triết gia nổi tiếng, ngay lập tức ông tạo ra rất nhiều kẻ thù. Thực tế là ông luôn luôn tỏ ra hoài nghi và thường xuyên truy vấn mọi người nghĩ gì về việc này, việc kia. Trong hệ thống đạo đức của ông không có chỗ cho tiêu chuẩn kép. Điều này khiến mọi người rất khó hiểu và ngạc nhiên. Do đó, ông bị truy nã và giễu cợt vì những tư tưởng này. Cuối cùng, năm 399 trước Công nguyên, ông bị tố cáo tội “dụ dỗ thanh niên” và “báng bổ thánh thần”, bị kết án tử hình bằng cách uống thuốc độc.
Sự kiện cuối cùng của cuộc đời Socrates cũng trở thành một bài học cuộc sống. Người ta kể lại, khi Socrates rời phòng xử án, nơi ông vừa bị kết án tử hình, ông đã dừng lại để... tranh luận. Trong khoảnh khắc bi thảm như vậy, nhà triết học đã tranh luận với Euthyphro (một người rất am hiểu tôn giáo) về đức hạnh. Ông không lợi dụng cơ hội để thoát án tử, vì ông cho rằng nghĩa vụ thiêng liêng của ông là tuân thủ pháp luật của người Athens.
 |
| Socrates trước giờ hành hình |
5 bài học quan trọng từ cuộc đời của Socrates
1. Khiêm tốn:
Một trong những bài học quan trọng nhất của cuộc đời nhà triết học vĩ đại.
Ngoại hình của Socrates rất bình thường. Ông có vóc người thấp, đã thế bụng lại to. Ngoài ra, nét mặt ông rất thô và đôi mắt trố to quá cỡ. Nổi bật trên cái nền đó là một chiếc mũi thẳng và duyên dáng. Do đó, các triết gia khác thường cười nhạo và giễu cợt ông.
Một triết gia thậm chí còn nói rằng sẽ không có nô lệ nào muốn được đối xử như cách Socrates đối xử với chính mình. Bằng cả cuộc đời mình ông đã chứng minh một cách hùng hồn rằng điều chủ yếu là sự khiêm tốn.
2. Tôn trọng cá tính của người khác
Một trong những khía cạnh thú vị nhất trong cuộc đời của triết gia này là ông không bao giờ viết ra bất cứ điều gì. Mặc dù, những tư tưởng của ông được tất cả mọi người ngưỡng mộ, Socrates tin chắc rằng chỉ nên truyền tải chúng thông qua các cuộc đàm luận triết học.
Nhà triết học cho rằng, mọi người nên phát triển những tư tưởng của riêng mình. Nghĩa là, nếu ông chép ra những tư tưởng và ý kiến của mình, thì điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ của người khác.
Do đó, Socrates đã nghĩ ra một cách học khác: Ông trò chuyện rất lâu với những người đối thoại, giả vờ không biết để nhờ người đối thoại giảng cho. Rồi bằng những câu hỏi trúng đích (có khi châm biếm, mỉa mai) chứng minh rằng người đối thoại thật ra chẳng biết gì! Bằng cách đó, ông dạy mọi người nhìn sự vật từ nhiều góc độ khác nhau.
3. Lắng nghe và đặt câu hỏi
Socrates rất tinh tế và khéo léo truyền đạt kiến thức của mình. Ông lắng nghe mọi người. Đồng thời kích thích sự suy nghĩ, rút ra kết luận, nghĩa là phát triển. Trong thời đại chúng ta, nhiều giáo viên thử áp dụng phương pháp này, nhưng thành công không nhiều. Chỉ có nhà tâm lý học kiêm triết gia Thụy Sĩ Jean Piaget chuyên nghiên cứu về tâm lý con người, đã sử dụng phương pháp này và khá thành công.
Socrates bắt đầu cuộc trò chuyện với những câu hỏi ông đặt ra cho người đối thoại. Đồng thời, ông hỏi chính những điều có thể giúp người đối thoại hiểu rằng kết luận của chúng hoặc là nhất quán hoặc được chứng minh chưa đầy đủ. Do đó, học trò của ông phải tự mình rút ra kết luận.
Vai trò người thầy giáo của Socrates thể hiện ở chỗ lắng nghe và đặt câu hỏi.
4. Khám phá sự thật
Socrates nói: “Tôi biết rằng tôi không biết gì cả”. Đó không phải là một khẩu hiệu hay một cách gây sự chú ý. Vì ông là một con người rất cởi mở và thẳng thắn. Ông đặt câu hỏi trước khi tìm kiếm lời giải đáp và mở rộng tầm hiểu biết trước khi định hướng tới một điều gì đó.
Socrates cũng nói: “Hãy tự biết mình”. Đồng thời, ông không tìm cách hiểu thấu bản chất của tất cả mọi người. Thay vào đó, ông đề nghị chúng ta tự xét mình. Rốt cuộc, đây là một trong những hành trình khám phá tri thức thú vị nhất mà con người có thể thực hiện.
5. Khiếu hài hước
Socrates có một khiếu hài hước tuyệt vời. Điều này được phản ánh trong các giai thoại của ông về Xanthippe, vợ ông. Bà trẻ hơn ông 30 tuổi và là một người có tính hung dữ. Có lần Socrates được hỏi tại sao ông lại cưới người vợ như vậy. Ông trả lời: “Thật tuyệt vời khi kết hôn với một người xấu tính như vậy. Đây là trường học tốt nhất để học cách chung sống với những người khác. Gặp vợ hiền, bạn được hạnh phúc; gặp vợ dữ, bạn thành… triết gia; đằng nào cũng có lợi!”.
Socrates và Xanthippe
Phải tới 50 tuổi Socrates mới cưới vợ, bà Xanthippe, nổi danh (và đồng nghĩa) với hình ảnh một bà vợ hung dữ, khó tính. Không phải không có lỗi của ông khi ông chẳng mang được đồng xu nào về nhà! Khi Socrates bị kết án tử hình, bà Xanthippe đến vĩnh biệt chồng và bật khóc. “Em đừng khóc! Tất cả chúng ta đều sẽ chết” - ông nói với bà. Đáp lại ông, Xanthippe nói: “Nhưng anh bị kết án một cách bất công!”. Và nhà triết học vĩ đại đã trả lời: “Em cho rằng tình cảnh này sẽ bớt bi thảm hơn nếu anh được xét xử công bằng ư?”.
