Triết lý giáo dục là gì và vai trò của triết lý giáo dục
Nhóm Nghiên cứu đề tài cấp quốc gia “Triết lý giáo dục (TLGD) Việt Nam – từ truyền thống đến hiện đại” cho rằng Việt Nam là một trong những quốc gia dành sự quan tâm rất lớn cho việc tìm hiểu TLGD, bằng chứng thể hiện qua số lượng lượt truy cập qua google để tìm hiểu cụm từ “Triết lý giáo dục” bằng tiếng Việt chỉ đứng sau tiếng Anh và cao hơn nhiều so với tiếng Trung và tiếng Nga.
Các đại biểu tham dự đã đưa ra nhiều quan niệm, góc nhìn khác nhau về TLGD. GS.TSKH. Phạm Huy Dũng (Trường ĐH Thăng Long) cho rằng điểm quan trọng nhất của TLGD là truyền đạt tri thức, mục đích của học để làm gì, quan hệ thầy trò như thế nào? TLGD là không áp đặt người khác, là sự kiến tạo (con người tiếp thu kiến thức theo khả năng của mỗi cá nhân).
GS.TSKH Phạm Huy Dũng đề nghị coi trọng phương thức giáo dục kiến tạo, không áp đặt người học,tạo điều kiện để người học tiếp thu kiến thức theo khả năng của mỗi cá nhân.
Về phương thức giáo dục, GS.TSKH. Hồ Ngọc Đại nhấn mạnh rằng, đã qua thời đại của TLGD phục tùng (thầy giảng giải, trò ghi nhớ) TLGD của ngày hôm nay phải mang tinh thần “hợp tác” (thầy thiết kế, trò thi công).
Dù có theo quan niệm nào, tất cả các ý kiến phát biểu đều thống nhất rằng tầm quan trọng của TLGD là không ai có thể phủ nhận được. Các ý kiến cũng thống nhất rằng, TLGD là “tinh thần chủ đạo của giáo dục”, là “kim chỉ nam cho mọi hoạt động giáo dục”, là “định hướng vận hành cho cả hệ thống giáo dục”. TLGD xác định mục đích và hướng đi cho hệ thống giáo dục, cho nhà trường, cho người dạy, và cho người học.
Theo Nhóm thực hiện đề tài thì có ba cách hiểu khác nhau về khái niệm “TLGD”. Ở Việt Nam, khái niệm “TLGD” có vỏ ngôn ngữ riêng của mình nên thường được hiểu theo nghĩa hẹp, với những đòi hỏi cao: về hình thức, nó phải được thể hiện tường minh, rõ ràng; về mức độ hàm súc, nó phải được đúc kết thành vài từ hoặc một câu ngắn gọn; về mức độ đồng thuận, nó phải được thừa nhận rộng rãi.
Nhưng, ở các nước phương Tây, TLGD được dùng chung với “triết học giáo dục” trong một vỏ ngôn từ và thường được hiểu theo nghĩa RỘNG, không bị ràng buộc cả về hình thức tồn tại, mức độ hàm súc và mức độ đồng thuận; nó có thể được thể hiện tường minh hoặc hàm ẩn; có thể đúc kết thành các từ khóa hoặc không; có thể được thừa nhận rộng rãi hoặc mang tính chuyên biệt.
Khi đưa vào Luật giáo dục, TLGD được hiểu theo nghĩa trung gian, nó vừa có mặt giống như TLGD theo nghĩa hẹp lại vừa có mặt giống như TLGD theo nghĩa rộng. Trong cấu trúc của TLGD theo nghĩa trung gian trình bày trong các bộ luật giáo dục thường có 5 thành tố cơ bản thể hiện (tập trung hoặc phân tán) trong các điều luật về mục đích, mục tiêu, nguyên lý, nội dung và phương pháp giáo dục.
Mục đích là tư tưởng triết lý gốc, nó chính là tuyên bố về sứ mệnh của giáo dục. Trên cơ sở mục đích (sứ mệnh), giáo dục sẽ xác định Mục tiêu. Mục tiêu giáo dục là thành tố trung tâm trong TLGD; nó trực tiếp chi phối Nguyên lý giáo dục, Nội dung giáo dục, Phương pháp giáo dục, và các thành tố khác còn lại (như quan hệ thầy-trò,...).
 |
Việt Nam có triết lý giáo dục hay không?
Các đại biểu tham dự đều cho rằng Việt Nam có TLGD của mình từ lâu và TLGD Việt Nam có sự vận động cùng với sự phát triển của nền kinh tế - xã hội, được thể hiện trong các quan điểm chỉ đạo của Đảng về phát triển giáo dục, được thể chế hóa trong Hiến pháp và các văn bản luật, đặc biệt là trong Điều 2 và Điều 3 của Luật Giáo dục 2005 hiện hành.
Chẳng hạn, TSKH. Phạm Đỗ Nhật Tiến - nguyên trợ lý Bộ trưởng Bộ GD&ĐT - khẳng định: giáo dục Việt Nam từ trước đến nay vẫn được sự dẫn dắt của một TLGD. Cũng như một số nước trên thế giới, triết lý này được biểu hiện thông qua những phát biểu tường minh về sứ mệnh, mục tiêu, nguyên lý giáo dục.
Trong 32 năm đổi mới giáo dục vừa qua, TLGD Việt Nam có sự vận động cùng với bước tiến về kinh tế - xã hội của đất nước, được quy định trong các quan điểm chỉ đạo của Đảng về phát triển giáo dục, và được thể chế hóa trong các văn bản luật, từ Luật Giáo dục 1998, đến Luật Giáo dục 2005, Luật Giáo dục đại học 2012, Luật Giáo dục nghề nghiệp 2014.
Trong giai đoạn phát triển hiện nay, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, TLGD Việt Nam được quy định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH (bổ sung, phát triển năm 2011) và đã được thể chế hóa trong các quy đinh về mục tiêu, nguyên lý, định hướng phát triển giáo dục trong Luật Giáo dục 2005 cũng như trong các quy định tương ứng của Luật Giáo dục đại học và Luật Giáo dục nghề nghiệp.
PGS.TS. Đặng Quốc Bảo - nguyên Giám đốc Học viện Quản lý giáo dục - cho rằng: TLGD cũng đã được thể hiện trong những huấn đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh về nền giáo dục; hệ thống giáo dục quốc dân; nhà trường; dạy học, quan hệ thầy trò; tu dưỡng nhân cách, giá trị nhân cách… Từ đó quán triệt tư tưởng của Người vào động thái đổi mới, trong đó có thể xác định nguyên tắc cốt lõi của nền giáo dục là: Dân tộc/Dân chủ - Nhân văn - Hiện đại/Sáng tạo.
Bên cạnh đó, có đại biểu cho rằng có hiện tượng ngộ nhận là vì chúng ta không có TLGD nên đã xảy ra những sự cố giáo dục; đồng thời cảnh báo rằng có độ vênh nhau giữa lý thuyết và thực tế, tránh ảo tưởng là có triết lý là mọi chuyện sẽ tốt đẹp.
