Âm thầm mà sâu lắng
Trong nắng chiều hanh hao dưới chân Chư Yang Sin hùng vĩ, Đàng Năng Long tạc bóng mình trầm mặc bên vách núi. Xa mà không xưa, bố ông là dũng sĩ săn voi Đàng Năng Nhảy (dân bản địa gọi là Ama Ku) đưa ông qua những cánh rừng bạt ngàn xanh thẳm, qua những con suối mát trong chảy quanh buôn làng. Cuộc sống quyện hòa trong không gian đậm đầy nghĩa tình. Mỗi chú voi ở đây đã được thuần dưỡng đều tươi vui với ánh mắt trong veo, thân thiện, hồ hởi và như một thành viên trong gia đình, dòng tộc.
Voi được gọi là ông Tượng. Có việc trọng đại, gia chủ và buôn làng phải làm lễ kính báo với ông Tượng. Ông Tượng đau, người nuôi cũng đau theo. Những người nuôi voi, quản voi phải có lòng bao dung, chân thật không mưu mẹo, toan tính. Những ngày hội, đêm ca, bên bếp lửa bập bùng, voi và người cùng soi chiếu vào mắt nhau biểu thị cảm xúc, thấu tỏa lòng nhau. Voi có nghĩa tình âm thầm và lắng sâu.
Giờ thì khác, mắt voi cũng như mắt người, đượm vẻ buồn tiếc. Buông tiếng thở dài, Đàng Năng Long thổn thức những lời như rút ra từ đáy sâu gan ruột, rằng: Khi không coi cái gì là thiêng liêng thì người ta thường hung hãn, nhạt tình, giả dối, màu mè, đối phó với các sinh thể quanh mình. Trước đây, ai cũng tôn kính và xem voi, xem rừng là những gì thiêng liêng nhất. Nhưng giờ đây họ phá vỡ không thương tiếc. Voi nhà thì bị bóc lột, voi rừng thì bị truy đuổi, bắn giết bởi lòng tham không đáy của con người. Xung đột giữa voi và người càng dữ dội.
 |
| Được đối đãi tốt, đàn voi thân thiện với cả người lạ |
Càng đau tiếc, ông Long cùng các quản tượng càng thương yêu, chăm chút 7 ông Tượng mình đang sở hữu. Dù không phải chuyện nhà mình nhưng mỗi lần nghe tin đâu đó có voi chết vì kiệt sức, bệnh tật, sự đắng đót cứ dâng trong khóe mắt Đàng Năng Long. Mới nhất và ám ảnh nhất là ông Tượng mang tên Na Liêng của Công ty CP Du lịch và Thương mại Buôn Đôn. Sau tháng ngày ròng rã phục vụ khách du lịch, Na Liêng chân đi xiêu vẹo, da bám chặt vào xương, ngã quỵ. Người ta hốt hoảng truyền nước, mua thuốc bổ dưỡng cấp tập bơm vào người Na Liêng. Nhưng đã quá muộn, Na Liêng trào ra những giọt lệ buồn cuối cùng rồi vĩnh viễn ra đi vào một ngày nắng nóng của mùa hè năm 2015. Cũng trong năm đó, ở xứ trăm voi Đắk Lắk, 4 ông Tượng khác cũng vĩnh viễn ra đi.
Qua bao mùa mưa nắng, voi vẫn tận tụy phục vụ, mong được cặp đôi, được sinh sản cho đến khi tuổi già, da nheo, chân mỏi, sức cạn. Thế nhưng, rừng bị tàn phá, sông cạn, núi lở, lòng người đổi thay khiến voi có nguy cơ chỉ còn trong ký ức.
Bị bóc lột quá mức
Khi con người bắt đầu dùng những chiếc xe tải chuyên chở những chiếc cưa máy có khả năng triệt hạ hàng trăm héc ta rừng nguyên sinh, cũng là lúc voi bắt đầu phẫn nộ. Nửa đời người gắn bó với voi, Đàng Năng Long đúc rút: Voi cũng như người. Khi không gian dành cho voi không bị xâm hại, voi không bị dồn đuổi thì chúng rất hiền hòa với con người. Voi không sợ những bước chân lạ nếu không mang theo tà tâm hủy hoại thiên nhiên. Thức ăn cạn kiệt, môi trường sống không còn, không nổi loạn mới là chuyện lạ.
Bởi hiểu rõ voi cũng có nhiều nét tâm tính như người nên các nài voi (người chăm và điều khiển voi) của Đàng Năng Long làm việc rất chăm chỉ và chuyên nghiệp. Nhiều gia đình, cuộc đời nối tiếp cuộc đời gắn bó với voi.
Ông Long cho biết: “Voi là loài vật rất nghĩa tình. Đối đãi với voi tốt thì voi rất ngoan ngoãn và tận tụy. Thậm chí voi còn tự nguyện diễn trò cho người xem, vào tận bàn uống cà phê để vui đùa với khách. Sau vài giờ lao động chở khách đi chơi, voi đều được bồi dưỡng đủ các dưỡng chất, bao gồm các loại hoa quả, cỏ cây. Khi voi có tâm trạng không vui là tôi cho nghỉ ngơi ngay. Không chăm bẵm hằng ngày mà chờ đến khi voi quỵ ngã thì có bơm thuốc bổ tiền tỉ cũng không vực voi dậy được.
Voi bị bóc lột quá mức hoặc cho ăn uống không tương xứng với sức lao động đã đổ ra thì chúng mới phẫn nộ thôi. Các mức độ phẫn nộ của voi cũng theo cung bậc. Giận ít thì lì lợm, giận nhiều thì không tuân theo hiệu lệnh của nài voi. Nhưng sau mỗi lần phẫn nộ, mắt voi lại buồn thảm hơn”.
Như để minh chứng thêm cho lời nói của mình, Đàng Năng Long ra hiệu lệnh, cả đàn voi dũng mãnh, cường tráng của ông bước phăm phăm vào quán cà phê với ánh mắt bừng sáng và đưa chiếc vòi uốn éo, nô đùa với khách. Gặp lại cảnh quen, nhiều người quanh buôn làng hồ hởi: Bao đời nay chẳng bao giờ thấy đàn voi của ông Long buồn hay lì lợm. Sức khỏe thì cứ như cây lim, cây sến trong rừng già vậy. Trong khi nhiều nơi dốc tiền tỉ bảo tồn mà voi cứ lăn ra chết. Không giản đơn mà làm được điều đó, ngoài đối đãi tốt với voi, còn phải có bí quyết độc đáo.
 |
| Rảnh rỗi voi lại được nài voi đưa đi dạo chơi |
Bí quyết bảo tồn voi
Khi không gian tự nhiên còn rộng lớn, voi luôn tự chữa bệnh cho mình. Quan sát tỉ mẩn bằng lòng thương vô hạn trong những chuyến rong ruổi cùng cha đưa voi vào rừng dạo chơi đã giúp Đàng Năng Long thành một bác sĩ đặc biệt. Thứ lá nào chữa bệnh gì cho voi, ông nhớ nằm lòng. Có khi người ta bơm chục triệu tiền thuốc vào người voi, voi bệnh nặng thêm, nhưng chỉ với vài nắm lá của Long là hết bệnh. Ví dụ như: Voi xây xát, nhiễm trùng cần ngay lộc vừng và lá cây trâm bào chế với vài thứ khác. Voi u bướu, bị thương nặng đến nội tạng thì cần tiểu phẩu bằng kinh nghiệm bí truyền và những bài thuốc sạch từ thiên nhiên.
Đã dốc sức tìm ra nhiều bài thuốc hay cho voi nhưng trong suốt buổi chuyện trò với tôi, ánh mắt Đàng Năng Long luôn ẩn hiện sự phấp phỏng lo âu vì voi không chịu đẻ nữa. Ông bảo: Gần 20 năm nay ở Đắk Lắk voi không sinh sản được. Các cấp chính quyền không khẩn cấp đưa ra các phương án hữu hiệu, thiết thực thì voi tuyệt chủng mất thôi. Voi chỉ ân ái mãnh liệt và thụ thai được trong không gian tự nhiên mà giờ đây không còn môi trường tự nhiên để chăn thả, giao phối nên không đẻ được.
Dẫu biết là mong manh nhưng vẫn phải hi vọng nên trong không gian quanh hồ Lắk, quanh nhà mình, không cần ai đặt hàng, không cần ai thôi thúc, hằng ngày Đàng Năng Long vẫn cần mẫn nghiên cứu cách để tác hợp cho đàn voi của mình. Phải sắp đôi thật chuẩn thì chúng mới yêu nhau thắm thiết được. Tình yêu và sự ân ái giải phóng mọi u uẩn và sự nóng tính của loài voi. Trước khi quyết định se duyên cho các cặp voi, ông cũng đã học kinh nghiệm từ các già làng.
Ông Long chia sẻ: Vài cặp voi tôi se duyên thành công, chúng đều quấn quýt bên nhau nhưng vẫn chưa sinh sản được những chú voi con như ý muốn. Tuy nhiên, từ khi có “vợ”, có “chồng” thì tâm tính những chú voi này hiền hòa hẳn. Hy vọng một ngày không xa, chúng sẽ đồng loạt cho ra đời những chú voi con để việc duy trì, bảo tồn voi Tây Nguyên không là viễn cảnh. Những chia sẻ của ông Long trước lúc chia tay làm tôi sực nhớ đến đôi dòng tâm sự tràn ngập chua xót của già làng Y Linh ở Buôn Đôn. Đó là một chiều mưa xối xả, những ngọn gió lùa qua các quả núi trơ trọi ập vào buôn làng từng dòng nước đỏ ối.
Ông Y Linh trăn trở: Đi vòng quanh thế giới để tìm cách bảo tồn voi cũng được, hàng chục chiếc xe với các ông tiến sĩ mũ áo xênh xang về đây nghiên cứu cũng được. Nhưng cấp bách nhất phải là khoanh vùng, tạo ra một không gian thiên nhiên rộng mở với nhiều cây rừng, kèm theo những người bảo vệ tận tâm, nếu không, một sơ sễnh nhỏ là voi bị chặt ngà, cắt đuôi, vặt lông ngay, còn đâu sức mà ân ái với đẻ nữa.
