Lần giở lịch sử của đất phên dậu địa đầu Hà Giang xưa là bộ Tân Hưng, một trong 15 bộ của nước Văn Lang. Về sau, Hà Giang nằm trong phạm vi thế lực của ba Tộc tướng xứ Thái.
Trong giai đoạn Minh thuộc đầu thế kỷ XV, được gọi là huyện Bình Nguyên, đổi thành châu Bình Nguyên từ năm 1473, sau lại đổi tên thành châu Vị Xuyên.
Vào cuối thế kỷ XVII, tộc trưởng người Thái dâng đất cho Trung Hoa, đến năm 1728, Trung Hoa trả lại cho Đại Việt một phần đất từ vùng mỏ Tụ Long đến sông Lô.
Năm 1895, ranh giới Hà Giang được ấn định lại như trên bản đồ ngày nay. Những tên miền như Quản Bạ, Mèo Vạc, Hoàng Su Phì, Vị Xuyên hay Yên Minh đều có nghĩa riêng đầy khoát đạt.
Còn Bắc Quang, huyện đầu tiên tính từ con lộ của xứ Tuyên lên thì nghĩa sáng láng vô cùng. Người xưa đã ví đó là vùng đất sáng của phía Bắc.
Nhưng vấn đề muôn thuở không mấy khớp với tên miền là nghèo. Cái nghèo đeo bám dai dẳng huyện miền núi này từ xa xưa. Và cố nhiên, những nông dân đất này cũng phải tự đeo cho mình cái “mác” bần nông.
 |
| Cam sành Bắc Quang đã giúp nhiều nông dân thành tỷ phú. |
Mấy mươi thế kỷ vẫn thế. Nhưng có lẽ, giờ này cái tên “đất ánh sáng” mới bắt đầu le lói soi rọi cho sự giàu thế chỗ. Nhờ cam. Đó là giống cam sành mà tôi cũng không rõ lấy giống từ đâu. Chỉ biết rằng, hơn chục năm trước những kỹ sư ngành canh nông đã hì hụi lẫn bền bỉ thử nghiệm, đúc rút tin vui là vùng đất hợp với cam.
Thế rồi cả một bộ máy chính trị cùng người dân vào cuộc. Dân thì lúc đầu chưa tin cho lắm vì đồng bào dân tộc vốn thật thà, rằng cái gì mắt thấy tay sờ mới tin.
Thế nên cũng chỉ vài ba hộ dân liều mạng với giống cam sành, họ vừa trồng vừa run, giống như anh hay nghề “úp bát” không biết sẽ chẵn hay lẻ - sấp hay ngửa. Đúng là đánh bạc với cam.
Cho đến bây giờ, 23 xã, thị trấn của huyện Bắc Quang đã có cơ số tỷ phú. Nhờ cam, họ xây được nhà, cất được cửa, tậu được đất và cho con cái ăn học đàng hoàng.
Đường vào các xã trồng cam đã thấy những ngôi nhà cao tầng xen lẫn nhà sàn cổ, trông rất vui mắt. Ở đất này, ai trồng cam thì không còn là bần nông nữa, chí ít cũng phải là triệu phú dư giả trong két vài ba trăm triệu mỗi vụ trẩy quả.
 |
| Với người Bắc Quang, cam sành được ví với “vàng đá”. |
Tỷ phú Ngô Quang Tuấn ở xã Vĩnh Hảo chỉ tay vào những gốc cam ở khu đồi rộng 5ha, nói với giọng rắn rỏi: “Cam là vàng. Vàng này mọc ra từ đá chứ còn gì nữa.
Anh cứ tính thế này, 5ha cho tôi 100 tấn, sau khi trừ tất cả chi phí từ phân bón đến nhân công thì tôi còn dư 600 triệu đồng. 600 triệu đồng giờ quy ra vàng có phải đồi núi đã “mọc” ra gần 20 cây vàng mỗi năm không?”.
 |
| Cam sành Bắc Quang tại một hội chợ thương mại. |
ông Trần Văn Hòa, Bí thư Huyện ủy Bắc Quang thủ thỉ: “Toàn huyện hiện có tổng diện tích gần 2.070 ha trồng cam, trong đó đang cho thu hoạch trên 930 ha, sản lượng hàng năm đạt 9.125 tấn, trị giá trên 120 tỷ đồng.
Qua khảo sát chất lượng cam sành Bắc Quang, trong những ngày trung tuần tháng 1, Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam đã chứng nhận cam sành Bắc Quang đạt Top 10 sản phẩm, dịch vụ tin cậy vì người tiêu dùng”.
 |
| Cam sành Bắc Quang có màu vàng tươi, sần sùi, vị thơm nồng đặc trưng. |
Được biết, giá cam sành Bắc Quang bán tại vườn có giá từ 10.000 – 12.000 đồng/kg. Mức giá này sẽ còn tăng lên tới 15.000 đồng/kg vì Bắc Quang đảm bảo tiêu chuẩn sạch cho cam.
Với trên 2 nghìn hecta cam sành, chắc chắn huyện miền núi của vùng địa đầu Tổ quốc sẽ sớm mang lại những tin vui cho người nông dân.
