Thầy không những được cộng đồng ấp Chăm kính trọng mà còn được nhiều bạn bè và các tổ chức xã hội gần xa quý mến, trân trọng gọi là “Người thầy không đứng lớp”.
Vượt lên số phận
Năm 1979, cũng như bao gia đình khác ở làng Chăm gặp khó khăn về kinh tế, gia đình thầy To Hiết chuyển qua định cư ở Kampong Chàm - Vương quốc Campuchia. Ở đây, thầy To Hiết được cha mẹ cho đi học chữ Chăm và nó đã trở thành vốn liếng quý báu của cuộc đời thầy.
Thầy To Hiết sinh năm 1970, lúc nhỏ bị chứng sốt bại liệt khiến hai chân bị teo nên phải di chuyển bằng chiếc xe lăn. Nhưng kỳ lạ thay, bên trong con người có dáng dấp yếu ớt, bé nhỏ ấy lại ẩn chứa một nghị lực phi thường. Sau những năm tháng miệt mài học và nghiên cứu chữ Chăm, thầy đã trở thành người truyền chữ cho con em trong cộng đồng Chăm nơi thầy ở.
Lúc ấy ở Tây Ninh, đặc biệt là khu vực Suối Dây, chưa có ai dạy ngôn ngữ Chăm, con em nhà nào muốn học thì phải sang Campuchia mới có lớp. Vào năm 1992, một lần, thầy To Hiết theo học trò về chơi ở ấp Chăm Suối Dây và cái duyên nảy sinh từ ấy. Lúc đó, trẻ em ở đây chỉ biết nói tiếng Chăm, chứ không biết mặt chữ. Vì thế, các vị trưởng lão trong cộng đồng ấp đã giữ thầy ở lại để dạy chữ cho bọn trẻ.
Năm 1993, ấp Chăm còn nghèo. Kế bên thánh đường có hai phòng học xập xệ, đó là điểm phụ của Trường Tiểu học Suối Dây A, ban ngày dùng để dạy cho hai lớp tiểu học, ban đêm mới trưng dụng làm lớp dạy chữ Chăm cho con em đồng bào dân tộc. Hoàn cảnh của thầy vô cùng khó khăn, không nhà cửa, không tiền bạc, không ai chăm sóc…, thầy vừa dạy vừa trọ luôn trong lớp học. Không có cái ăn, thầy phải đi câu cá, hái rau dại ăn qua ngày, nếu bà con nào thương và dư dả thì giúp thầy ít khoai ít gạo, chỉ vậy thôi quý lắm rồi…
Dù khó khăn đến mấy thầy vẫn cố duy trì lớp. Ban đầu, bọn trẻ đến học rất đông, sĩ số khoảng 300 em, thầy phải chia ra thành nhiều nhóm để dạy. Công sức thầy bỏ ra vào những năm tháng khởi sự ấy không hề nhỏ và thầy chân thành tâm sự: “Nếu mình không dạy thì các em chỉ biết nói mà không biết mặt chữ. Tiếng là thầy, nhưng chỉ là người biết dạy cho người không biết mà thôi…”.
Cũng cần nói thêm một chút: Chữ Chăm mà thầy To Hiết dạy ở đây hoàn toàn không phải là loại chữ Akhar Thrah thông dụng được biên soạn giảng dạy ở các trường tiểu học khu vực Ninh Thuận, Bình Thuận và cũng không phải chữ Chăm theo mẫu tự La tinh của đồng bào Chăm H’Roi ở Bình Định - Phú Yên, chữ Chăm ở đây theo dòng Chăm Islam ở Nam Bộ (Chăm An Giang - Tây Ninh - TPHCM).
Vì tôn giáo chính của bà con Chăm ở đây là Hồi giáo nên sự lựa chọn ngôn ngữ viết là loại chữ Jawi được người Malayu ở Malaysia và Indonesia dùng xây dựng chữ viết và được sử dụng từ những năm 1945 cho đến nay. Hiện nay, loại chữ này đang thông dụng với người Chăm Islam.
Để giảng dạy loại chữ này cũng không hề dễ, thầy To Hiết phải dạy cho các em từ những bài vỡ lòng rồi mới dần dần nâng cao để biết đọc biết viết. Thầy cho biết, em nào thật chuyên cần thì phải mất từ 6 tháng đến một năm mới nắm được căn bản. Khi có căn bản rồi mới có thể học ở trình độ cao hơn. Có thể khẳng định, đối với bất cứ dân tộc nào thì vốn chữ đều rất quan trọng.
Vì các em biết chữ của dân tộc mình thì mới giữ gìn được tiếng nói và văn hóa không bị pha tạp. Chính vì vậy mà công việc của thầy đòi hỏi một sự bền bỉ. Thầy tâm sự: “Mình dạy cho chúng, sau này chúng giỏi sẽ dạy cho các thế hệ sau. Như thế ai cũng tiến bộ. Đã chấp nhận làm thầy thì phải dạy thôi. Nhiều hôm có một hai em cũng phải dạy, chứ thấy ít mà bỏ lớp lại sinh quen, lớp rất dễ vỡ. Phải dạy thường xuyên, đều đặn để tạo một thói quen cho các em tới trường”.
 |
Hết lòng vì thế hệ trẻ
Suốt 25 năm qua, thầy To Hiết vẫn lặng lẽ với công việc của mình. Là một người không bằng cấp, không học hàm học vị… nhưng thầy có một trái tim ấm áp. Trái tim ấy đã truyền ngọn lửa trí tuệ cho bao thế hệ học trò từ mái trường quê nghèo trăm bề thiếu thốn. Ngôi trường ban đầu chỉ có nóc mà không có vách, với hai cái quạt cũ kỹ và hai cái bóng đèn thiếu sáng. Mùa khô thì nóng như lò lửa, mùa mưa thì gió nước tạt tứ bề.
Và trong suốt ngần ấy năm, thầy vẫn dạy, trò vẫn học… để thấy hành trình đi tìm con chữ biết bao gian nan. Mang tiếng làm thầy gần một phần tư thế kỷ mà chưa hề biết ngày 20-11 là ngày gì và như thế nào. Nó hoàn toàn xa lạ với cả thầy lẫn trò ở đây. Thầy dạy không lương cũng không quà cáp…, chỉ có dịp kết thúc tháng Ramadan, nhà nào kha khá thì giúp thầy vài ký gạo và chỉ có vậy mà thôi.
Ngày nay, con đường vào ấp Chăm đã trải nhựa, không còn cảnh nắng bụi mưa lầy như xưa và diện mạo ấp Chăm cũng thay đổi, bởi kinh tế ở đây đã phát triển. Nhiều nhà có cao su khai thác và con em được học hành tới nơi tới chốn. Nhiều thanh niên có việc làm ổn định hoặc đi xuất khẩu lao động, giúp đỡ gia đình thoát cảnh nghèo khó. Thánh đường là nơi trung tâm văn hóa tâm linh của bà con Chăm cũng được xây mới khang trang. Hai phòng học xuống cấp xưa kia đã được xây mới, thoáng mát sạch sẽ. Bàn ghế, đèn quạt cũng được trang bị mới, phục vụ cho việc dạy và học tốt hơn rất nhiều.
Hiện tại trong ấp có hơn 200 em theo học chữ Chăm. Ngoài thầy To Hiết dạy chính, còn có sư cả Chàm Sệt phụ dạy để giảm tải cho thầy To Hiết. Dù chuẩn bị bước vào cái tuổi tri thiên mệnh và sức khỏe thì yếu dần nhưng thầy To Hiết vẫn hết sức lạc quan.
Thầy vẫn yêu cái nghề dạy học như yêu chính cuộc đời này. Thầy vẫn nói về học trò, vẫn trăn trở làm sao để các em bước ra khỏi lớp của thầy thì có điều kiện bước vào lớp khác cao hơn… Đặc biệt là thầy không nửa lời than vãn về sự khó khăn kinh tế, dù vợ thầy mỗi ngày phải đi làm thuê làm mướn, còn thầy thì chắt mót từng đồng từ cái quán bé nhỏ để nuôi con và cháu ngoại.
