Khoa Ngữ văn chính thức ra đời vào ngày 11/10/1951 khi Bộ GD&ĐT ra Nghị định 277 thành lập Trường Dự bị ĐH Liên khu IV - tiền thân của Trường ĐHSP Hà Nội ngày nay.
Trong 65 năm qua, khoa Ngữ văn đã đào tạo khoảng 15.000 cử nhân chính quy, 7.000 cử nhân hệ vừa làm vừa học và 2.000 cử nhân theo các lớp đào tạo chính quy tại địa phương. Từ năm 1997, khoa đào tạo hệ cử nhân chất lượng cao. Ngoài ra, khoa còn tham gia đào tạo các hệ tại chức, từ xa, hệ chính quy theo địa chỉ... Đối với hệ sau ĐH, khoa đã đào tạo khoảng hơn 7.000 ThS, 300 TS.
Cùng với nâng cao chất lượng đào tạo, khoa Ngữ văn còn đẩy mạnh nghiên cứu khoa học cơ bản và khoa học GD, tổ chức động viên SV nghiên cứu khoa học... Khoa đã tham gia, chủ trì, hoàn thành nhiều đề tài cấp Nhà nước, cấp Bộ và cấp trường. Đối với GD phổ thông, cán bộ trong khoa tham gia viết SGK phổ thông, sách hướng dẫn giáo viên, sách tham khảo cho giáo viên phổ thông với gần 700 đầu sách.
Một số cán bộ giảng viên đầu ngành trong Khoa đã tham gia Hội Ngôn ngữ học Việt Nam, Hội đồng Lý luận và phê bình thuộc Hội Nhà văn Việt Nam, Hội đồng môn Ngữ văn của Bộ GD&ĐT; tham gia các chương trình khoa học quốc gia... Đã có 4 cán bộ trong khoa được Giải thưởng Hồ Chí Minh là các GS: Đặng Thai Mai, Lê Trí Viễn, Bùi Văn Ba, Đỗ Hữu Châu; 10 cán bộ được Giải thưởng Khoa học công nghệ Nhà nước; 2 cán bộ được Giải thưởng Văn học của Hội Nhà văn Việt Nam; 1 cán bộ được Giải thưởng Sách Việt Nam, 13 cán bộ được phong tặng danh hiệu NGND, 27 cán bộ được phong tặng danh hiệu NGƯT…
