Một số trẻ em được nuôi dưỡng trong những môi trường khác nhau có thể có tính cách giống nhau. Ngược lại, những đứa trẻ ở chung nhà và được nuôi dưỡng trong cùng một môi trường có thể lớn lên với những tính cách rất khác nhau.
Bất chấp những thách thức này, các nhà nghiên cứu đã cho rằng, phong cách nuôi dạy con có tác động tới trẻ em. Thậm chí, tác động đó có thể kéo dài ngay cả khi trẻ trưởng thành.
4 phong cách nuôi dạy con
Vào những năm 1960, nhà tâm lý học Diana Baumrind đã thực hiện một nghiên cứu trên hơn 100 trẻ em ở độ tuổi mẫu giáo. Sử dụng phương pháp quan sát, phỏng vấn phụ huynh và một số cách khác, bà đã xác định được một số khía cạnh quan trọng của việc nuôi dạy con.
Những khía cạnh này bao gồm: Kỷ luật, sự ấm áp, phong cách giao tiếp, kỳ vọng về sự trưởng thành và kiểm soát. Dựa trên những khía cạnh này, Baumrind gợi ý, phần lớn cha mẹ thể hiện một trong ba phong cách nuôi dạy con khác nhau.
Nghiên cứu sau đó của Maccoby và Martin đã đề xuất thêm một phong cách nuôi dạy con thứ tư. Mỗi phong cách có những ảnh hưởng khác nhau đến hành vi của trẻ.
1. Nuôi dạy con độc đoán
Với phong cách nuôi dạy này, trẻ phải tuân theo những quy tắc nghiêm ngặt do cha mẹ thiết lập. Việc không tuân theo các quy tắc như vậy thường dẫn đến hình phạt. Các cha mẹ độc đoán không giải thích lý do đằng sau những quy tắc này. Nếu được yêu cầu giải thích, phụ huynh có thể chỉ trả lời: “Bởi vì mẹ đã nói như vậy”.
Mặc dù, những phụ huynh này có yêu cầu cao, nhưng họ không đáp ứng nhiều cho con. Họ mong đợi con cư xử đặc biệt và không mắc lỗi. Song, họ chỉ đưa ra rất ít định hướng về những gì con nên làm hoặc tránh trong tương lai. Khi mắc lỗi, trẻ thường bị phạt khá nặng. Tuy nhiên, trẻ thường không biết chính xác mình đã làm gì sai.
2. Nuôi dạy con với thẩm quyền
Giống như các cha mẹ độc đoán, những người có phong cách nuôi dạy con với thẩm quyền thiết lập các quy tắc và hướng dẫn. Sau đó, con phải tuân theo. Tuy nhiên, phong cách nuôi dạy con này dân chủ hơn.
Các cha mẹ có thẩm quyền luôn trả lời con và sẵn sàng lắng nghe câu hỏi. Những phụ huynh này mong đợi rất nhiều ở con. Tuy nhiên, họ vẫn mang lại sự ấm áp và hỗ trợ đầy đủ. Khi con không đạt được kỳ vọng, những cha mẹ này sẽ tha thứ thay vì trừng phạt.
Phương pháp kỷ luật của họ là hỗ trợ. Họ muốn con quyết đoán cũng như có trách nhiệm với xã hội và bản thân. Sự kết hợp giữa kỳ vọng và hỗ trợ giúp trẻ phát triển các kỹ năng như độc lập, tự chủ và tự điều chỉnh.
3. Nuôi dạy con dễ dãi
Cha mẹ dễ dãi rất ít đưa ra yêu cầu với con. Những cha mẹ này hiếm khi kỷ luật con vì họ có kỳ vọng tương đối thấp về sự trưởng thành và tự chủ. Theo Baumrind, những cha mẹ dễ dãi thường cư xử như một người bạn của con hơn là phụ huynh.
4. Không quan tâm con
Ngoài 3 kiểu nuôi dạy trên, các nhà tâm lý học Eleanor Maccoby và John Martin đã nêu ra phong cách thứ tư. Đó là không quan tâm con. Phong cách nuôi dạy không quan tâm con có đặc điểm là ít đòi hỏi, khả năng đáp ứng thấp và rất ít giao tiếp.
Trong khi những cha mẹ này đáp ứng các nhu cầu cơ bản của đứa trẻ, họ thường tách rời khỏi cuộc sống của con. Họ có thể bảo đảm rằng, con được cho ăn và có chỗ ở, nhưng không cung cấp hướng dẫn, quy tắc hoặc hỗ trợ. Trong những trường hợp cực đoan, kiểu cha mẹ này thậm chí có thể từ chối hoặc bỏ mặc nhu cầu của con.
Cha mẹ độc đoán thường nuôi dạy lên những đứa trẻ có mức độ hạnh phúc thấp.
Tác động từ phong cách nuôi dạy con
Những phong cách nuôi dạy con này có ảnh hưởng gì đến kết quả phát triển của trẻ? Ngoài nghiên cứu ban đầu của Baumrind, các nhà khoa học đã tìm hiểu về tác động của phong cách nuôi dạy con. Trong đó, cha mẹ độc đoán thường nuôi dạy những trẻ ngoan. Tuy nhiên, mức độ hạnh phúc, năng lực xã hội và lòng tự trọng của trẻ thấp hơn thông thường.
Phong cách nuôi dạy con có thẩm quyền sẽ tạo ra những đứa trẻ hạnh phúc, có năng lực và thành công. Trái lại, việc nuôi dạy con dễ dãi thường dẫn đến những đứa trẻ có thứ hạng thấp về mức độ hạnh phúc và khả năng tự điều chỉnh. Những đứa trẻ này có nhiều khả năng gặp vấn đề với quyền hạn và có xu hướng học kém ở trường. Kiểu cha mẹ không quan tâm đến con thường khiến trẻ thiếu tự chủ, có lòng tự trọng thấp và kém năng lực hơn các bạn cùng lứa.
Ưu điểm của việc nuôi dạy con có thẩm quyền
Trẻ có nhiều khả năng tuân theo yêu cầu của cha mẹ, khi phụ huynh là người có thẩm quyền. Ngoài ra, kiểu cha mẹ này thường đặt ra các quy tắc và giải thích về điều đó. Từ đó, giúp trẻ có nhiều khả năng tiếp thu kiến thức.
Thay vì chỉ đơn giản tuân theo các quy tắc vì sợ bị trừng phạt, trẻ có thể hiểu tại sao luật lệ tồn tại. Đồng thời, hiểu và cố gắng tuân theo các quy tắc này. Nhờ đó, nhận thức rõ điều gì là đúng và sai.
Phong cách nuôi dạy con của cha mẹ cũng có thể kết hợp để tạo nên sự pha trộn độc đáo trong mỗi gia đình. Ví dụ, người mẹ có thể sở hữu phong cách độc đoán. Trong khi đó, người cha ủng hộ cách tiếp cận dễ dàng hơn. Để tạo ra một cách tiếp cận gắn kết trong việc nuôi dạy con, điều cần thiết là cha mẹ phải học cách hợp tác.
Có bằng chứng cho thấy, phong cách nuôi dạy con cụ thể có liên quan đến một kiểu hành vi nhất định. Song, các yếu tố như tính cách của trẻ hay văn hoá cũng có thể đóng vai trò quan trọng.
