Đỉnh cao nghệ thuật kiến trúc xưa
Nhiều lần về lại huyện Thạnh Phú, tỉnh Bến Tre, tôi thật sự không hề biết vùng đất duyên hải này của quê hương Đồng Khởi vẫn còn lưu giữ một bảo vật quý giá của quốc gia. Cho đến ngày đi cùng đoàn cán bộ tuyên huấn Khu Trung Nam Bộ ghé thăm nhà cổ Huỳnh Phủ tại xã Đại Điền, chúng tôi mới được khám phá một cách hoàn thiện nhất.
Từ TP Bến Tre, đoàn xe đưa chúng tôi đến với Thạnh Phú qua Quốc lộ 40, chạy song song với sông Hàm Luông nơi ghi dấu nhiều chiến tích thời đánh giặc. Màu xanh của cả một rừng dừa như xua đi cái nóng của vùng sông nước Cửu Long, làm cho khung cảnh nơi đây càng thêm hiền hòa.
Đi qua cầu Hàm Luông, xã Đại Điền hiện ra trước mắt với cảnh sắc yên bình của vùng quê tựa lưng vào biển. Giữa những ngôi nhà mới mọc lên sáng tươi màu vôi mới là ngôi nhà cổ Huỳnh Phủ nằm sát bên hương lộ nhỏ vừa được rải nhựa. Mới được trùng tu nên ngôi nhà khoác lên mình màu ngói âm dương tươi tắn hơn, màu vôi vàng cũng làm cho cả ngôi nhà cổ thêm bừng sáng trong ánh nắng.
Đứng từ xa, ngôi nhà đã trở thành điểm nhấn vô cùng ấn tượng giữa vùng đất bạt ngàn cây ăn quả ở quê hương Đồng Khởi. Đón khách tham quan trước khi vào nhà là một tấm biển dựng bên đường ghi dòng chữ lớn: “Nhà cổ Huỳnh Phủ (Hương Liêm) và khu mộ - Di tích kiến trúc quốc gia”.
Đếm theo hàng cột, ngôi nhà có 9 gian liền nhau và cất trên nền gạch cao gần 1 mét bằng đá xanh nên trông rất oai phong, bề thế. Đây là kiểu nhà quen thuộc được xây ở vùng nông thôn trước đây để khẳng định đẳng cấp giàu có của chủ nhân.
Mang dáng dấp nhà rường Huế, ngôi nhà sở hữu 80 cây cột gỗ làm từ lim, táu và xi-măng tạo nên thế vững chãi cho một kiến trúc đồ sộ. Khi bước lên bậc tam cấp chính giữa ngôi nhà, khách như bị thôi miên bởi nội thất bên trong ngôi nhà trăm tuổi.
Họa tiết khắc trên gỗ là những bức tranh sinh động mô tả cảnh đẹp thiên nhiên vùng sông nước. Từ người chèo đò đến người gặt lúa như được thổi hồn trên từng thớ gỗ. Các cánh cửa đón gió được gắn những song sắt mang dáng dấp sang trọng và nền nã kiến trúc kiểu Pháp càng toát lên vẻ hiện đại của ngôi nhà.
Hầu hết các khánh thờ đều chạm trổ tứ quý: Long, ly, quy, phượng vừa thể hiện sự quý phái, vừa làm nổi bật màu sắc trang nghiêm, cổ kính. Đó cũng là “dung nhan” sang trọng của bộ bàn ghế cổ khảm xà cừ pha trộn đá quý với các chạm trổ cầu kỳ, tinh xảo.
Nhìn dung mạo các hiện vật, du khách cũng có thể hình dung được bàn tay tài hoa, khéo léo của các nghệ nhân xưa. Tất cả các họa tiết chạm trổ đã đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật hội họa và điêu khắc. Họ không chỉ là người thợ, mà còn là một nghệ sĩ thực thụ.
Địa chỉ du lịch xứ dừa
Bên trong ngôi nhà cổ không chỉ chứa các vật dụng quý hiếm có tuổi đời trăm năm, mà còn chứa đựng nhiều giai thoại về chủ nhân và gia đình họ Huỳnh.
Trong mỗi câu chuyện cháu con kể lại không thể nào phai nhạt hình ảnh ông Hương Liêm có tên đầy đủ là Huỳnh Ngọc Khiêm. Theo lời kể của anh Huỳnh Ngọc Hồng – cháu đời thứ 6 của chủ nhà, từ một người con ở vùng đất nghèo khó miền Trung, ông Huỳnh Ngọc Khiêm đã “hành phương Nam” để sinh cơ lập nghiệp.
Với đức tính cần cù và thông minh, từ 2 bàn tay trắng, ông đã vươn lên thành người giàu có và nổi tiếng nhất vùng cù lao Minh và đất Bến Tre cuối thế kỷ 19.
Nhưng câu chuyện hấp dẫn nhất vẫn là giai thoại về thời gian khởi công và hoàn thành ngôi nhà. Thời gian không tính bằng năm bằng tháng mà tính bằng tuổi cây bưởi do người thợ đầu ném hạt cho đến khi mọc lên có trái mà ngôi nhà vẫn chưa hoàn công. Nhiều người thợ trẻ đến khi lấy vợ gả con mà chủ nhân vẫn chưa tổ chức tân gia được.
Đối với ông Hương Liêm, xây nhà không chỉ vì mục đích có chốn ở mà ông coi đó là một công trình nghệ thuật có giá trị bền vững với thời gian. Ông đã dùng tiền bạc cho một cuộc chơi mà giá trị nghệ thuật được đặt lên hàng đầu. Đối với ông, ngôi nhà không chỉ có giá trị về vật chất mà hơn hết là giá trị văn hóa, giá trị tinh thần vô biên.
Ông muốn để lại cho con cháu một gia tài không phải tính bằng lúa gạo, châu báu, ruộng vườn mà bằng giá trị vĩnh cửu của thời gian. Làm được điều đó, ông đã trở thành người nghệ sĩ biết trân trọng vẻ đẹp của hội họa, kiến trúc, đem lại bài học về giá trị thẩm mỹ cho hậu thế.
Cách trang trí ngôi nhà cổ đã phản chiếu sự phóng khoáng trong việc kết hợp các đề tài dân dã, quen thuộc như chuồn chuồn, chim chóc, màng cầu, dừa... Mô típ hội họa phương Tây cũng đã lên tiếng với vẻ đẹp kiêu sa của nét điêu khắc hoa hồng, chùm nho, đàn sóc, chuỗi ngọc…
Tất cả tạo nên bản hòa tấu cổ kính pha hiện đại, Đông - Tây đầy âm điệu. Ngôi nhà cổ xứng đáng với di tích kiến trúc có nhiều chất liệu mỹ thuật quý giá để lại một dấu son vàng một giai đoạn trong lịch sử trang trí mỹ thuật Việt Nam tại vùng đất Nam Bộ.
Ngôi nhà với diện tích 500 m2 khiến du khách không thể dừng chân một chỗ mà phải dạo chơi một vài vòng cho hết. Đi đến đâu, bí mật được mở ra đến đó làm cho mọi người càng thêm say đắm, xuýt xoa.
Không có chiếc đồng hồ quay ngược với thời gian nhưng ai cũng cảm thấy như mình đang được sống ở một thời đại trước đây một thế kỷ với bàn tay khéo léo của những người thợ, với óc thẩm mỹ của chủ nhân ngôi nhà. Bước chân ra về càng cảm thấy ngôi nhà cổ Huỳnh Phủ thực sự là một địa chỉ tham quan hấp dẫn không thể bỏ qua trên bản đồ du lịch xứ dừa Bến Tre.
